بایگانی سال ۱۳۸۷

ویژه نامه بارش شهابی سایت رصدگاه با مطالب زیر منتشر شد :

بی شک دستاورد های بزرگ انسان در علم امروز با تکیه بر دانش پیشینیان خود می باشد. در مواردی او پیشینیان خود را نفی و نظریات آنها را با استدلال بر پایه منطق رد می کند و در بسیاری از موارد علم آنها را تنها گسترش داده است. امروزه تاریخ را به عنوان یک علم می شناسیم که علومی نظیر باستان شناسی از زیر شاخه های تاریخ است. تعاریف مختلفی از تاریخ توسط بزرگان علم، فلسفه و دین نظیر هگل در طی قرون مختلف بیان شده است ولی آیا می توان افسانه ها را به عنوان تاریخ قبول کرد؟ جواب آری است. برای مثال خدایان افسانه های مصری اغلب فرعون ها و در مواردی کاهنان و جادوگران بودند( سِتی برادر خود اُسیریس را کشته و خود به مقام فرعونی میرسد که هردو اینها از خدایانند و یا معمار اهرام ثلاثه و کاهن اعظم معبد فرعون در زمان خافره یعنی همان ایمپوتمپ خود خدا بود.) و یا در افسانه های آنگلو ساکسون اودین یا وودین کاهن اعظم قصر والهالا بود که به فرمانروا گیملی خدمت می کرد که ما او را به عنوان خدا با لقب پدر میشناسیم. بعده ها مسیحیان لقب پدر که متعلق به اودین بود را بر کاهنان خود یعنی کشیشان گذاشتند.

پیشینایان باستان برای پدیده هایی که در اطراف خود می دیدند( همانند همه ی انسانها که برای هر چیزی به دنبال دلیلند) به دنبال دلیلی برای توصیف آن می گشتند و چون علم آنها به اندازه امروز گسترده نبود پس داستانها و یا وقایع تاریخی زمانه خود را تحت اغراق های فراوان به این پدیده ها نسبت می دادند. پدیده شهاب باران هم از این قبیل پدیده هاست. در این متن در نظر داریم چندین افسانه مرتبط با این پدیده نجومی را بیان کنیم.

در افسانه های یونان پیشگوی آکریسیوس پادشاه آرگوس، به او می گوید که پسرش روزی او را کشته و تاج و تخت را از او می گیرد. پادشاه نیز از ترس از دست دادن قدرت خویش، همسرش را زنده در صندوقی چوبی قرار داده و به دریا می اندازد تا غرق شود. زئوس صندوق را پیدا میکند و دانای(مادر پِرسیوس) را به همسری گرفته و او حامله می شود. دیکتیس که ماهیگیری در جزیره سِریفوس بود، صندوقچه را پیدا می کند و دایان را آزاد می کند. پِرسیوس در اینجا به دنیا می آید و به جوانی می رسد.

پُلیدِکتِس، پادشاه سِریفوس عاشق مادر پِرسیوس می شود و در درگیری های متوالی با پِرسیوس او را به ماموریتی می فرستد تا در صورت انجام موفقیت آمیز آن، مادرش را آزاد نماید. ماموریت پِرسیوس کُشتن مِدوزا بود. مدوزا زنی نیم تنه مار بود که به جای مو مار بر سرش داشت و با نگاهش می توانست انسانها را به سنگ تبدیل کند.

خوشبختانه با راهنمایی آتنا(الهه جنگ) او به دنبال وسایل و ادوات جنگی مورد نیاز خود میرود. آتنا خود سپری به پِرسیوس می دهد که هیچ شمشیر و گرزی قادر به شکستن آن نبوده است. پِرسیوس به نزد پریان دریایی می رود و بعد از شکست دادن قهرمان آنها صاحب کلاهخود پنهان می شود که به او توانایی نامرئی شدن را می داد. هِرمِس(خدای تعادل) نیز به او کفشهایی می دهد که بال داشتند و امکان پرواز به او می دادند. پریان دریایی به او کیسه ای دادند تا بتواند سرِ مِدوزا را در آن بدون آسیب رساندن به دیگران یا خود پِرسیوس، نگهداری کند.

سپس با راهنمایی اطلس به نزد خواهران خاکستری می رود تا از آنها محل زندگی مِدوزا را بپرسد. خواهران خاکستری سه خواهر ساحره بودند که بسیار زیبا بودند ولی چشم نداشتند؛ به جای آن یک چشم خارج از بدنشان داشتند و این چشم بینشان مشترک بود. پِرسیوس چشمشان را گرفت و با اطلاعات درباره محل زندگی مدوزا، معامله کرد.

او با استفاده از کفشهای پرنده کلاه خود پنهان از پشت به مِدوزا حمله کرد و توانست سرِ او را بِبُرَد. سپس با کفشهای پرنده به سعت فرار کرد تا از دو خواهر دیگر مِدوزا در امان باشد و به جزیره سِریفوس پرواز کرد. در راه آندرومدا را از چنگال سِتوس(اژدهای دریایی) نجات داد و با او ازدواج کرد و به سِریفوس برگشت. او سپس پُلیدِکتِس و همراهانش را به سنگ تبدیل کرد و به همراه مادر، همسر و دیکتیس ماهیگیر به آرگوس بر گشت و آکریسیوس را کُشت و به پادشاهی رسید. او از آندرومدا شش پسر و یک دختر به نامهای پِرسِس، آلکایوس، هِلیوس، مِستور، تِنِلوس، اِلِکتریون و دخترش گورگوفون داشت. پسرانش بعده ها به پِرسِیدها معروف شدند شهاب بارانی را که ما تحت عنوان بارش شهابی برساووسی می شناسیم( که نتیجه عبور دنباله  دار ۱۰۹/P Swift-Tuttle از نزدیکی کره زمین است) به عقیده پیشینیان متبرک کردن امپراطوری آرگوس توسط پسران پرسیوس که از آسمان می آیند، می باشد.

در بسیاری از افسانه های دیگر شهاب باران ها و سقوط شهاب سنگ ها روی ساختمانها و در موارد کمی انسانها به منظور خشم خدایان بر مردم تلقی می شده و معمولا کاهنان معابد، ساکنین آن خانه یا قصر که مورد اصابت شهاب سنگ قرار می گرفته را دستگیر و به جرم عناد با خدایان سر می بریدند.

شهاب باران ها در بیشتر موارد در آسمان فقط به صورت عبور شهاب سنگها و سوختنشان در جو دیده میشوند. در افسانه ها این عبور را به منزله ی جنگ میان خدایان و یا سربازان آنها می دانستند و آنرا به صورت پرتاب گوی های آتشین به هم میپنداشتند و شهاب سنگ های سیاهی که از آسمان در نتیجه سوختن می افتد را به منزله خون سوخته و جامد خدایان و قدیسان می دانستند و از این سنگها گردنبند و یا انگشتر برای رفع بلا و عاملی برای شجاعت در جنگ می ساختند.

همچنین رومانیایی ها در افسانه هایشان شهاب باران را عبور اژدهایان از آسمان میپنداشتند و در زمان عبور این شهاب سنگ ها تمام شمع ها و روشنایی های خود را خاموش می کردند تا مبادا یکی از اژدهایان آنها را ببیند و به آنها حمله کند. آنها بر این باور بودند که اژدهایان در قالب پسرانی خوش سیما دختران جوان را میدزدند و به خدمت خود در می آورند. بر باور آنها اژدهایان تنها یکبار در سال از آسمان عبور می کنند که امروزه ما آین عبور را تحت عنوان بارش شهابی دراکونید که در صورت فلکی اژدها میباشد(حاصل عبور دنباله دار  ۲۱P/Giacobini-Zinner از نزدیکی زمین) می شناسیم.

آنگلو ساکسون ها گذشتن شهاب از آسمان را به معنای گذشتن اِسکیرنیر پیک بادپای خدایان می پنداشتند و بارش های شهای را به منزله ی شیاطین که قصد کشتن اِسکیرنیر را دارند میدانستند.

همچنین در افسانه ها شهاب باران ها به معنای نزول وحی بر انسانهای نیک از جانب خدایان است که این واقعه در تبدیل زمان وقوع در تقویم ژولینی به زمان در تقویم میلادی به ۱۸ ژانویه و ۱۲ دسامبر نسبت داده می شود که ما امروزه آنها را به ترتیب بارشهای شهابی دلتا کَنسِرید و سیگما هیدرید می نامیم.

متنی که در اینجا آورده شده است ، از کتاب سیزده برنامه ی اخترشناسی نوشته ایزاک آسیموف و با ترجمه ی دکتر محمدرضا غفاری انتخاب شده است.

این کتاب یک مجلد از مجموعه ۳۲ جلدی کتاب های آسیموف بود که توسط دفترنشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده بود.به حق اکثر هم نسلان من که امروزه دغدغه ی نجوم دارند، علاقه شان به نجوم از کتاب های آسیموف شروع شده. سبک نوشتن آسیموف برای نوجوانان ، روان و بی تکلف است. بیشتر از آن که سعی کند علم را معلمی کند ، آن را جذاب و شیرین می کند.و این درس بزرگی است برای ما؛ که دیده ام فریاد کشیده ایم بر سر پسر بچه ی تازه به نجوم علاقه مند شده ای که : ستاره ی دنباله دار غلط است و باید بگویی دنباله دار!
هدف از آوردن این مطلب در آغاز این ویژه نامه دو چیز بود : اول این که نوستالژی دوران کودکی و نوجوانی ما در همین کتاب ها بود. و دوم این که یادی کرده باشیم از آسیموف ، که به حق شاهانه بر تخت آسمان ها تکیه زده است.
مصطفی یاوری

 مشاهده ی رگبار های شهابی

در برخی از شب ها هنگامی که در تاریکی به آسمان صاف نگاه می کنید ممکن است از دیدن یک یا چند خط نورانی شگفت زده شوید.بسیاری از این خط های روشن به قدری سریع محو می شوند که پیش از آنکه آن را به فرد دیگری نشان دهید ناپدید شده اند. ولی برخی از آنها چند ثانیه ای دوام می آوردند و آسمان اطراف خود را روشن می کنند و دنباله ای از دود به جا می گذارند.این خط های روشن شهاب نامیده می شوند و بر اثر برخورد خرده ریزهای کوچک فضایی سریع السیر با جو زمین به وجود می آیند.

زمین در هر سال چندین بار ازدرون مدار پرغبار ستاره ی دنباله داری رد می شود . غبار ستاره ی دنباله دار رگبار شهابی ایجاد می کند و امکان مشاهده ی شهاب بسیار افزایش می یابد. تا رگبار شهابی را نبینید نمی توانید آن را باور کنید.

عکس : دوربین عکاسی از شهابی سوزان در آسمان پر ستاره عکس گرفته است.

هدف برنامه :

مشاهده ی رگبار شهابی .

آنچه نیاز دارید :

• تقویم سالانه نجومی که با مراجعه به آن بدانید چه موقع به آسمان نگاه کنید ، و نقشه ی ستارگان که بدانید یه کدام قسمت آسمان باید نگاه کنید.
• بسته به وضع هوا ، همراه داشتن یک پتوی گرم یا اسپری ضد حشره
• دوستی که طرف مقابل شما را زیر نظر بگیرد.

آنچه باید انجام دهید :

شهابها همواره درون جو خطهایی روشن ایجاد می کنند. حتی هنگام روز که دیدن آنها امکان پذیر نیست . با کمی خوش اقبالی می توانید در یکی از شبها ، هنگامی که به آسمان چشم دوخته اید ، یکی از آنها را ببینید. ولی گاهی شهاب های بسیاری در یک شب ظاهر می شوند. این پدیده بارش شهابی نامیده می شود . در زیر نامه برخی از معروف ترین رگبارهای شهابی همراه با صورتهای فلکی که به نظر می رسد از آنها ساطع می شوند ذکر شده است.

رگبار عوایی ( عوا ) ۱۱ تا ۱۴ دی

رگبار شلیاقی ( شلیاق ) ۳۰ فروردین تا ۳ اردیبهشت

رگبار برساوشی ( برساوش ) ۱۹ تا ۲۳ مرداد

رگبار جباری ( جبار ) ۲۶ مهر تا ۱ آبان

رگبار اسدی ( اسد ) ۲۳ تا ۲۹ آبان

رگبار جوزایی ( جوزا ) ۱۹ تا ۲۴ آذر

( با مراجعه به تقویم سالانه نجومی ببینید رگبار های دیگر در چه زمانی ظاهر می شوند.)

محل تاریک امن و آرامی را انتخاب کنید. بنشینید و به عقب تکیه دهید و صبر کنید تا چشمتان به تاریکی عادت کند . سپس سعی کنید برخی از صورتهای فلکی آشنا را پیدا کنید. توجه داشته باشید که هر گونه روشنایی حتی مهتاب ، مشاهده ی شهاب را بسیار مشکل می کند.

انتظار نداشته باشید که تمام آسمان کاملا روشن و از شهاب پر شود.حتی در بزرگترین رگبارهای شهابی در هر دقیقه معمولا یک یا دو شهاب ظاهر می شود و شما نمی توانید در یک لحظه سراسر آسمان را زیر نظر بگیرید.

تنها کاری که شما باید انجام دهید این است که آرام دراز بکشید و از نمایش طبیعت لذت ببرید. ممکن است مایل باشید تعدادی از دوستان را به این نمایش دعوت کنید و رگبار پارتی تشکیل دهید . ولی مهمانی نباید به صورتی در آید که شما از خیره شدن به آسمان غافل بمانید. می توانید مسابقه ای ترتیب دهید و شخصی را که بیشترین تعداد شهاب را می بیند برنده ی مسابقه اعلام کنید.

رگبار پارتی !