رسم ما در بخش معرفی کتاب ها این نبوده که فقط کتاب های کاملا نجومی را معرفی کنیم ، بلکه کتابهایی در زمینه های مرتبط با نجوم و یا کتابهایی که در بخش های مختلف نجوم کاربرد دارند را نیز معرفی خواهیم کرد. گستردگی این کتابها موضوعات مختلفی را در برخواهد گرفت ، از کتاب های تاریخ علم ، تا کتابهای ریاضی – فیزیکی.
در این نوشته قصد دارم کتابی را در زمینه ی ریاضیات پرکاربرد در نجوم محاسباتی معرفی کنم : ” روش های برداری”
روش های برداری یک کتاب جمع و جور و کوچک است که تمامی مباحث مرتبط با بردارها را شامل می شود ، از تعاریف اولیه و جبر برداری گرفته تا مشتقات و انتگرال ها و حتی عملگرهای برداری و مختصات خمیده متعامد.
راستش روش های برداری یک هندبوک کامل برای یادگیری آن چیزی است که در دانشگاه های ما تحت عنوان ریاضیات عمومی تدریس می شود.( تنها مباحثی مثل اعداد مختلط و روش های خاص عملیاتی مانند روش های انتگرال گیری و غیره در این کتاب وجود ندارد ) وگرنه تمامی تعاریف ، ویژگی ها و کاربردها در این کتاب وجود دارد.
دلیل اصلی که این کتاب را در بین کتابهای نجومی معرفی کردیم کامل و کافی بودن مباحث این کتاب برای دانش ریاضی مورد نیاز در المپیاد نجوم است. با خواندن و یادگیری فصولی از این کتاب ( و نه الزاما همه ی آن ) دیگر نیاز به کتاب دیگری در زمینه ی ریاضیات ، برای شرکت در المپیاد نجوم نخواهید بود.
روش های برداری توسط آر.جی کول نوشته شده و فرهاد ذکاوت آن را به فارسی برگردانده است ، ذکاوت پیش از این کتابهایی را در زمینه ی نجوم ترجمه کرده بود مثل ” فراگیری فعال نجوم” از زیلیک ؛ و یا ویراستاری علمی کتابهای نجومی را بر عهده داشت مانند ویراستاری کتاب راهنمای نرم افزار استاری نایت با ترجمه ی اویس محمودی
روش کتاب یک روش تدریس کاملا مطمئن و استاندارد است ، به صورت کلی ابتدا در هر بخش تعاریف ، رابطه ها و فرمول ها می آید ، سپس در بخشی تحت عنوان ویژگی ها ، فرمول های بسط داده شده و یا همان قضایای مربوط به آن مورد خاص بیان می شود.
پس از آن در بخشی تحت عنوان یادداشت ها تمامی نکات مرتبط با آن مبحث می آید.
سپس در بخش کاربردها ، مهم ترین کاربردهای آن موضوع را می بینید ، از آنجا که این کتاب، کتابی در زمینه ی ریاضی – فیزیک است ، عموما بخش کاربردها در زمینه های مرتبط فیزیکی است ، مثلا در قسمت کاربردهای مبحث مشتق شما می توانید با کاربردهای مشثق در موضوعات زیر آشنا شوید :
سرعت و شتاب ؛ قانون حرکت نیوتون برای یک ذره ؛ چرخش چارچوب های مرجع و انحنا.
پایان بخش هر مبحث نیز مثال های حل شده و تمرینات است ، برای آن که حجم کتاب زیاد نشود و حالت هندبوک بودن را حفظ کند از ارائه ی سوالات تکراری کاملا خودداری شده است ، در هر مبحث چندتای اولی مثال حل شده اند و بعد از آن تمرین ها آمده است که البته در آخر کتاب پاسخنامه ای وجود دارد که جواب برخی از تمرینات منتخب در آن آمده است.
عناوین کتاب در هفت فصل طبقه بندی شده اند که اگر بخواهم به صورت موجز به آن ها اشاره کنم عبارتند از :
۱- جبر بردارها ، شامل اسکالرها ، بردارها ، بستگی خطی و …
۲- ضرب بردارها
۳- مشتق که مشتقات معمولی ، مشتقات جزئی برداری و دیفرانسیل ها را شامل می شود.
۴- انتگرال شامل انتگرال بردار ، انتگرال های خطی ، سطحی و حجمی
۵- عملگرهای برداری از قبیل گرادیان ، دیورژانس ، کرل ، مشتقات جهت دار و …
۶- قضایای انتگرال
۷- مختصات خمیده خطی متعامد.
با توجه به عناوین کتاب متوجه شده اید که این کتاب شامل مباحث ریاضی – فیزیکی در سطح دوره های کاردانی و کارشناسی نیز می شود و برای دانشجویان رشته های علوم پایه کاملا سودمند است.
اما کتاب بر کتاب نقدهایی نیز وارد است :
مورد اول که احتمالا به این علت که نویسنده در نظر داشته حجم کتاب کم بماند پیش آمده است وارد نشدن در مباحث کاربردی تر ، مانند روش های مشتق گیری ، روش های انتگرال گیری و کلا روش ها و قضایایی برای حل مثال ها و تمرین هاست ، کتاب در زمینه نه تنها شامل این روش ها نمی شود ، بلکه به صورت کلی به معرفی این روش ها نیز نمی پردازد و خواننده بدون نیاز به یک کتاب ریاضیات عمومی نمی تواند از حل مسائل فارغ آید.( البته در سطح دانشگاهی ، وگرنه همان طور که قبلا اشاره کردم برای مواردی مانند المپیاد نجوم اطلاعات ریاضی این کتاب کاملا کافی ، و حتی در بعضی از فصل ها زیاد است و نیازی به کتاب دیگری نیست)
ایراد دوم رعایت نکردن روش بخش های مورد اشاره در بالا در همه ی فصل های کتاب است.مثلا بعضی از مباحث کتاب بخش ویژگی ها را ندارند.
در چاپ فارسی کتاب هم ، ایرادات تایپی و رعایت نکردن علائم سجاوندی به چشم می خورد ، رعایت نکردن علائم سجاوندی همچنان در اکثر کتابهای علمی فارسی وجود دارد و گاهی باعث می شود که شما برای فهمیدن منظور یک جمله مجبور شوید چند بار آن را بخوانید.این ایراد به ناشران بر می گردد که تصور می کنند برای ویراستاری کتابهای علمی ، نیازی به یک ویراستار ادبی ندارند.
در مورد ایراد تایپی نیز من حتی یک مورد دیدم که به جای یک حرف لاتین که به عنوان یک بردار تعریف می شود حرف دیگری آمده است ، هرچند کم پیش می آید که کسی چنین مو شکافانه کتابی را بخواند. البته شما در خواندن فرمول های کتاب با مشکل مواجه نخواهید شد زیرا که ” روش های برداری ” از آن دست کتابهای فارسی است که در آن فرمول های ریاضی به صورت زیبایی و خوانایی نوشته شده اند و چپ چین بودن فرمول ها خواننده را اذیت نمی کند.
در کل همراه داشتن روش های برداری را به عنوان یک هندبوک برای کسانی که در سطح کارشناسی رشته های علوم پایه تحصیل می کنند و یا به نجوم محاسباتی می پردازند مفید می دانم.
