نوشته‌ها

اسطرلاب - دنی ساووا

اسطرلاب – دنی ساووا

کتاب اسطرلاب توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همکاری بخش همکاری و فعالیت فرهنگی سفارت فرانسه در ایران چاپ و منتشر شده است . متن کتاب دو زبانه است و البته صفحه آرایی بسیار خوبی دارد.

دنی ساووا دکترای تاریخ علم دارد ، و بیشتر از همه به خاطر فعالیت هایش در زمینه ی ساعت های آفتابی شناخته شده است. او همان کسی است که ساعت آفتابی کتاب خانه ی ملی ایران را طراحی کرده است.

متن کتاب بسیار روان است ، ابتدا تاریخچه ای از اسطرلاب را ارائه می دهد ، سپس به ساختمان اسطرلاب می پردازد. از تصاویر خوبی در صفحه آرایی کتاب استفاده شده است. و تصاویر آموزشی آن نیز کاملا دقیق و گویا هستند.

آموزشی مقدماتی از نجوم کروی برای وارد شدن به مبحث ساخت اسطرلاب ؛ و روش بیان کردن آن نشان دهنده ی آن است که ساووا به راستی یک معلم علوم است. مباحث نجوم کروی کاملا به سادگی مطرح شده اند و یک دانش آموز دبیرستانی به راحتی می تواند با آن کنار بیاید.

سپس معرفی قسمت های سازنده ی یک اسطرلاب و رسم دوایر مهم به صورتی جذاب همراه با تصاویر بیان شده اند. اما تصور می کنم مهم ترین دلیلی که باید این کتاب را خواند آموزش روش استفاده از اسطرلاب به صورتی دقیق و آسان باشد ، که البته این آموزش به همراه کیت اسطرلابی که به همراه این کتاب عرضه می شود ، کامل می شود. توصیه ی من این است که برای روش ساخت یک اسطرلاب دقیق به کتاب های دیگر مراجعه کنید ، اما برای یادگیری روش کارکردن با اسطرلاب این کتاب یکی از بهترین هاست.

در انتهای کتاب جدول تغییرات طول سالانه ی خورشید و همین طور مختصات چند شهر مهم ایران آمده است.
تصاویری از چند صورت فلکی معروف پایان بخش کتاب است. نکته ی بسیار جالب نشان دادن این صورت های فلکی در صفحات کتاب به صورت نقاطی رنگی است ، چند صورت فلکی آشنا را در زمینه ی کتاب می توانید بیابید.

اما کتاب کمی اشکال در ترجمه دارد ؛ ای کاش یک منجم کتاب را ترجمه می کرد و یا حداقل در ویراستاری دقت بیشتری می شد. با توجه به این که کانون خود دارای یک مرکز رصد و نجوم می باشد وجود این بی دقتی های در ترجمه کمی تاسف برانگیز است. مثلا ecliptique  دارای معادل کاملا رایج دایره البروج است ، که در متن کتاب دایره ی خورشید گرفتگی ترجمه شده است. درست است که هر دو یک معنا می دهند ، اما جملاتی مانند : حرکت سالانه ی خورشید به وسیله ی دایره ی خورشید گرفتگی بر روی عنکبوتیه نمایش داده شده است ، یا خورشید تقریبا روزی یک درجه بر روی دایره ی خورشید گرفتگی پیش می رود ؛ کمی برای خواننده ی فارسی نا آشنا است. دایره البروج معادل بهتری است. ایراداتی شبیه به این چند جای دیگر نیز تکرار شده است ، تصور می کنم مترجم به یک واژه نامه ی نجومی قدیمی دسترسی داشته است ، و معادل هایی که به کار برده چندان امروزی و کاربردی نیستند.

نکته ی جالب دیگری که فکر می کنم ساووا نیز متوجه آن نشده باشد بخشی است که تحت عنوان “اسطرلاب و وقت نماز عصر” در انتهای کتاب ، برای چاپ در یک کشور اسلامی مانند ایران ، گنجانده شده است ، روش پیدا کردن زمان نماز عصر کاملا درست است ، اما نه بر طبق فقه شیعه که در ایران به آن عمل می شود. طبق فقه ما زمان نماز عصر بعد از زمان نماز ظهر است و ” هنگامی که سایه ی یک شاخص عمودی ، با طول سایه اش در ظهر به اضافه ی طول خودش برابر می شود ” هنگام نماز عصر در فقه حنفی است. ( و البته سه فقه دیگر اهل تسنن نیز برای شروع آن همین تعریف را دارند و تنها یکی از آن ها در زمان انتها دارای تعریف متفاوتی است )

البته این بحث عدم توجه به فقه شیعه در بررسی زمان های اسلامی متخص این کتاب نیست ، و می توان کتاب های دیگری ، مانند کتاب مهم دکتر الیاس ، تحت عنوان ” ستاره شناسی زمان ها ی اسلامی ” را مثال زد ؛ هر چند از آنجا که کتاب ساووا برای ایران نوشته شده و حتی جدول های طول و عرض جغرافیایی برای شهرهای ایران تهیه شده اند ؛ بهتر بود که به این مسئله توجه بیشتری می کرد.

کتاب اسطرلاب را می توانید از تمام مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهیه کنید.

در سلسله سخنرانیهای تخصصی تاریخ و فلسفه علم طی بهار و تابستان سال ۱۳۸۸ ، گروه مطالعات علم مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران سخنرانی تحت عنوان “خورشید گرفتگیها در دوره اسلامی: تحلیلهای علمی و ابعاد فرهنگی – تمدنی” را در پنجم خرداد ماه برگزار می کند.

 

“خورشید گرفتگیها در دوره اسلامی: تحلیلهای علمی و ابعاد فرهنگی – تمدنی” ۵ خرداد ماه از سوی دکتر حمیدرضا گیاهی عضو بنیاد دائره‌المعارف اسلامی بررسی می‌شود.
این سخنرانی  روز سه‌شنبه پنجم خرداد ماه ، ساعت ۳۰/۱۶ در محل مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران واقع در تهران، خیابان نوفل‌لوشاتو، کوچه آراکلیان، شماره ۶ برگزار می‌شود.
تلفن روابط عمومی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران : ۶۶۹۵۳۳۴۲

ابزار و آلات رصدخانه ی مراغه را اداره کل آموزش سازمان میراث فرهنگی کشور در سال ۱۳۷۶ برای اولین بار منتشر کرده است.

این کتاب در واقع ترجمه ای از نسخه ی عربی کتابی است که احتمالا توسط مویدالدین عرضی نوشته شده است ، اما آنچه که توسط پروفسور فرانس بروین و آقای سرفراز غزنی در این مجموعه گرد آمده است ، بسیار فراتر از یک ترجمه ی ساده است ، بلکه یک تحقیق گسترده پیرامون این موضوع است.

کتاب با اطلاعاتی اولیه در مورد نسخه ی اصلی و ترجمه های آن و مقدماتی از مثلثات و ریاضی که در در دوره ی اسلامی کاربرد داشته اند شروع می شود. یادداشت یک صفحه ای دکتر باهر در ابتدای کتاب نیز از نکات جالب آن است.

سپس به زندگی نامه ی خواجه نصیر پرداخته می شود. حتی در کنار فعالیت های نجومی خواجه ، به فعالیت هایش در زمینه ی فلسفه ( کلام ) نیز به صورت اشاراتی پرداخته شده است. در همین فصل است که در مورد ساختمان رصدخانه و همکاران خواجه نیز می توانید اطلاعاتی بدست آورید.

موید الدین عرضی که می توان او را به عنوان سر مهندس و سازنده ی رصدخانه مراغه نامید ، نویسنده ی اصلی کتاب است ، که زندگانی مختصری از او نیز در کتاب آورده شده است.

اما قسمت اصلی کتاب با شرح ابزار و ادوات رصدخانه ی مراغه آغاز می شود. لیست کامل ادوات رصدخانه در ابتدا آمده است و سپس شرحی کامل از روش ساخت و استفاده ی ابزارهای آمده است ، توضیحات به قدری کامل و جامع است که با خواندن آن ها می توانید تک تک ابزارها را به درستی بسازید و به کار گیرید. اگر می خواهید در جشنواره های ساعت های آفتابی حتما جزو برگذیدگان باشید توصیه می کنم که این کتاب را حتما بخوانید ، روش های علمی و ابزارهای دقیق و ابتکاری رصدخانه ی مراغه واقعا شما را شگفت زده می کند ، احتمالا ایده های نابی می توانید به دست آورید. حتی ممکن است متوجه شوید که اگر برگزار کنندگان جشنواره های ساعت های آفتابی حداقل یک بار این کتاب را می خوانند ، بعضی از طرح هایی که عنوان طرح های ابتکاری و جدید را گرفته اند ، هرگز صاحب چنین عنوانی نمی شدند. سالها قبل ، این طرح ها به صورت بسیار کامل تری در رصدخانه ی مراغه مورد استفاده بوده اند.

در فصل های بعدی شرح دقیق و علمی کارهای غیاث الدین جمشید کاشانی را می توانید بخوانید ، در این بخش نیز تمامی موارد به صورت کامل شرح داده شده اند ، و تصاویر گویای همه چیز هستند ، جالب است بدانید بسیاری از تصاویری که در اینترنت تحت عنوان تصاویر ابزار نجوم دوره ی اسلامی می بینید از این کتاب استخراج شده اند.

فصل آخر در مورد اجزا و ادوات اسطرلاب است. شرح کاملی از ساخت و طراحی یک اسطرلاب دقیق ، حتی محل قرار گیری ستارگان بر عنکبوتیه نیز دقیقا بیان شده است. تنها اشکالی که به نظرم رسید ، این بود که در این فصل روش ساخت اسطرلاب کاملا شرح داده شده است ، اما روش استفاده از آن بیان نشده است ، شاید این کتاب برای کسانی نوشته شده باشد که خود روش کار با اسطرلاب را می دانند و این کتاب مرجعی برای ساخت اسطرلاب برایشان باشد.

به هرحال می توانید روش کار کردن با اسطرلاب را از کتاب های دیگری ، مثلا اسطرلاب نوشته ی دنی ساووا به راحتی بیاموزید.

در زمانی که اکثر دوستان نجومی تنها به زیادتر شدن تعداد علاقه مندان به نجوم و آموزش علم به دیگران فکر می کنند ، تصور می کنم که خواندن کتاب هایی مانند ” ابزار و ادوات رصدخانه ی مراغه ” به جای خواندن کتاب هایی که مملو از نظریات و گزاره های شبه علمی هستند و با عنوان های دهان پر کنی از کیهان شناسی گرفته تا ارتباط دادن نظریات مهم علمی مانند کوانتم و نسبیت با متافیزیک می تواند گام مهمی در بالا رفتن سطح علمی جامعه ی نجومی آماتوری باشد.

کتاب با نقشه ی توپوگرافی قسمتی از سطح ماه که نام خواجه نصیرالدین طوسی را بر خود دارد به اتمام می رسد.