موسسه پروفسور حسابی شیراز در نظر دارد در روز جمعه ۲۵ دی ماه ۸۸ برنامه رصد ی کسوف را در باغ مهر جوان برگزار نماید.
محل برگزاری : شیراز – بلوار چمران رو بروی بیمارستان شهید چمران – باغ مهر جوان
زمان برگزاری : جمعه ۲۵ دی ماه ۸۸ ، ساعت ۹:۳۰ تا ۱۱:۳۰
همراه با برگزاری کارگاه آموزشی
حضور برای عموم آزاد است.
روز دوشنبه سی ام آذر ماه ۸۸ ، در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال ، یک مراسم پاسداشت شب یلدا برگزار شد ، که در قسمتی از آن مصطفی یاوری آیین به سخنرانی تحت عنوان شب یلدا از منظر تاریخ علم نجوم پرداخت ، در زیر می توانید این سخنرانی را بشنوید.
همچنین از این آدرس می توانید فایل صوتی را با حجم ۱٫۶ مگابایت دانلود نمایید.
[soundcloud url=”http://api.soundcloud.com/tracks/15565763″ comments=”true” auto_play=”false” color=”ff7700″ width=”100%” height=”81″]
بسیاری مایکل سیدز را با کتابهای آموزشی مبانی نجوم می‌شناسند. مایکل سیدز استاد بازنشسته‌ی کالج فرانکلین اند مارشال، و متخصص فوتومتری و فوتومتری روبوتیک است. او سال‌ها در این کالج مشغول تدریس بوده و بعد از این همه سال، باید هم انتظار این را داشت که معلمی باتجربه با قلمی بسیار آموزنده مطالب پایه را با هدف و برنامهی آموزشی به تمام علاقه‌مندان، دانش‌آموزان و دانشجویان فیزیک و نجوم ارائه کند.
او تاکنون ۵ کتاب چاپ کرده و نحوه‌ی تدریس‌اش باعث جایگاه ثابت او و توجه دانشگاه به اخترفیزیک و نجوم شده است. به‌طوری که حتی دانشجویان لیسانس‌دو رصدخانه‌ی مجزا برای کارهای تحقیقاتی در سطح خود دارند! جای تعجب نیست البته! مبانی اخترشناسی کتابی‌است که اینجا نیمی از آن تحت عنوان اساس ستاره‌شناسی ترجمه شده و کیفیت نامناسبی دارد. ترجمه کمی از کتاب ارزشمند زیلیک که به فاجعه‌ی ترجمه دچار شد، بهتر بوده ولی کیفیت پایین ترجمه و اصطلاحات و ظاهر کتاب باعث می‌شود به شخصه منتقد سرسخت این اثر ارزشمند آموزشی در زبان فارسی باشم.
کتاب مبانی اخترشناسی کتابی است با ساختار زیبا و کیفیت بالای محتوایی و ظاهری. مطالب بسیار دقیق چیده شده و نوع بیان نویسنده فوق‌العاده استادانه است. کتابهای مشابهی در ایران شناخته شده است (مانند کتاب کافمن). من همچنان این کتاب را به خوانندگان و علاقه مندان معرفی می‌کنم. نجوم دینامیکی و کافمن نمونه های کپی این کتاب هستند ولی هیچکدام متن دلخواه یک مدرس و خودآموز را ندارند. این کتاب همراه با تمرین های محاسباتی و نرم‌افزاری و یک نرم افزار نسخه‌ی دانش‌آموزی یا ساده‌ی اسکای است. پرسش‌هایی دارد که باید خواننده بتواند در متن به آنها پاسخ دهد. پنجره‌هایی را به عنوان داده های تکمیلی در هر فصل گنجانده که مکمل بسیار هدفمند و مناسبی هستند. نمی‌توانم بگویم کدام بخش کتاب بهتر چیده شده زیرا هر بخش ویژگی و جذابیت خاص خود را دارد. بخش سیاره شناسی در منظموه‌ی شمسی و حیات به همان اندازه جالب است که بخش ستارگان یا عالم.
کتاب جدای از نرم افزار همراه با کارت عضویت کتابخانه ی الکترونیک ۳ ماهه است!؟ این کتاب از جایی که خودآموز به حساب می‌آید برای علاقه‌مندان به نجوم در ایران بسیار می‌تواند مطلوب و مؤثر باشد. اصل کتاب که در ایران حدود ۲۰ تا ۲۷ هزار تومان توسط دلال‌های کتاب که محترمانه آن را نمایندگی (غیر مجاز) می‌نامیم، به فروش می‌رسد. البته هر از گاهی این کتاب را ممکن است بتوان در نمایشگاه‌های کتابهای لاتین دید.
من فهرست آن را اینجا آوردم و فقط یک نکته را اشاره کنم هر ۵ کتاب سیدز هر سال تقریباً به روز می‌شوند. این ویژگی بزرگی است که ناشر بزرگ آن این زحمت و هزینه را بنا به استقبال عموم از کتابها پذیرفته. من ویرایش ۶ را در اختیار دارم. تنها تفاوتی که می‌بینم، عنوان فصل کیهان‌شناسی است که بسیار زیبا نوشته شده بود و از تیتر مشخص است که بنا به اطلاعات و نتایج رصدها در حیطه‌ی تجربی و ارتباط آن با ذرات بنیادی، کمی تغییر کرده. حتماً از این کتاب لذت خواهید برد. کمتر کتاب پایه ای است که نظر خواننده را به بازگشت دوباره و مرور کتاب جلب می‌کند. این کتاب یکی از آن نمونه هاست. بسیاری از مدرسین ما در ایران منابع خوبی استفاده نمی‌کنند و یا سراغ قصه پردازی و یا اطلاعات نداشته از فیزیک نظری می‌روند. البته این هم توانایی خاصی می‌خواهد ولی به درد آموزش نجوم نمی‌خورد و نتیجه آن می‌شود که من آن را «فاجعه‌ی آموزش» می‌نامم! در مجال دیگری به این موضوع مهم حتماً خواهم پرداخت.
کتاب طوری طراحی شده که خواننده دائماً می‌خواهد بیشتر بداند و بخواند. احساس می‌کند مجهز به داده‌های جدید تجربی و نظری نجوم شده است. فرمول‌های کتاب محدود به چند رابطه‌ی اساسی از جمله حد قدر، سه قانون کیرشهف و امثال اینها می‌شود. یعنی شما با اطلاعات پایه‌ای در فیزیک پایه بدون نیاز به دانش خاصی این کتاب را می‌خوانید. آغاز هر فصل یک جمله از یک رمان یا جمله‌ی معروف آمده است که صرفاً مورد علاقه‌ی نویسنده بوده و البته زیباست و گاهی یک جمله‌ی زیبا خستگی مطالعه ویا انگیزه برای فکر کردن ایجاد می‌کند. اگر ویرایش ۶ به بعد هر نسخه‌ای را یافتید تهیه کنید و در مطالب به روز شده زیاد وسواس به خرج ندهید. چون ممکن است فقط ۰٫۵ درصد کتاب تغییری کرده باشد. با بررسی ویرایش‌های مختلف ویرایش‌های ششم و هفتم و هشتم را از نظر تعداد صفحات بیشتر از ویرایش‌های بعدی دیدم.
Part I: EXPLORING THE SKY.
۱. What Are We? How Do We Know? / 2. The Sky./ 3. Cycles of the Moon. /4. The Origin of Modern Astronomy. / 5. Gravity. / 6. Light and Telescopes.
Part II: THE STARS.
۷. Atoms and Starlight./ 8. The Sun./ 9. The Family of Stars. / 10. The Interstellar Medium./
۱۱. The Formation of Stars. / 12. Stellar Evolution. / 13. The Deaths of Stars. / 14. Neutron Stars and Black Holes.
Part III: THE UNIVERSE.
۱۵. The Milky Way Galaxy. / 16. Galaxies. / 17. Galaxies with Active Nuclei. / 18. Cosmology in the 21st Century.
Part IV: THE SOLAR SYSTEM.
۱۹. The Origin of the Solar System. / 20. Earth: The Standard of Comparative Planetology.
۲۱. The Moon and Mercury: Comparing Airless Worlds. / 22. Comparative Planetology of Venus and Mars. / 23. Comparative Planetology of Jupiter and Saturn. / 24. Uranus, Neptune, and the Dwarf Planets. / 25. Meteorites, Asteroids, and Comets.
Part V: LIFE.
۲۶. Life on Other Worlds.
Afterword.
Appendix A: Units and Astronomical Data.
Appendix B: Observing the Sky.
Glossary.
Answers to Even-Numbered Problems.
Index
هنگامی که عبارت ” تاریخ علم نجوم ” را به کار می بریم ، اذهان عموم ، یک دانشمند دوره ی اسلامی با لباس هایی به سبک اعراب و تعدادی کاغذ کاهی را متصور می شوند. و کسی را پژوهشگر تاریخ علم می دانند که نام های یونانی و عربی بسیاری را حفظ کرده است و ماده تاریخ می داند. اما خوانش تاریخ علم به آن معنا است که گام به گام همراه با علم جلو بیاییم و روند پیدایش علم ، نقاط عطف ، نقاط قوت و ضعف ، اشتباهات و … را بررسی کنیم و همراه با دانشمندان گذشته جهان را کشف کنیم. لااقل رویه ای که من قرار است در بخش تاریخ علم نجوم رصدگاه دنبال کنم ، به این منوال است.
در این نوشته قصد دارم به مطرح شدن مبحث سیاه چاله ها در نجوم بپردازم.
بعد از مطرح شدن قانون عمومی گرانش توسط ایزاک نیوتون ، و بدست آوردن مقدار ثابت جهانی گرانش توسط کاوندیش که منجر به تعیین جرم سیاره ی زمین هم شد ، یک مسئله ی کلاسیک با بازی کردن با رابطه ی عمومی گرانش مطرح شد : کمترین سرعتی که باید یک موشک داشته باشد تا بتواند زمین را ترک کند چقدر است؟
امروزه یک دانش آموز دبیرستانی می تواند با کمی بازی کردن با رابطه ی گرانش و دانستن رابطه ی انرژی جنبشی جسم به این سوال جواب دهد :
با بدست آوردن این رابطه و دانستن مقادیر M , G , R می توان به راحتی سرعت را حساب کرد.
مقدار R یا شعاع زمین را برای اولین بار اراتستن در ۲۳۰۰ سال پیش بدست آورد.
مقدار G ( ثابت عمومی گرانش ) و به تبع آن M ( جرم زمین ) هم توسط توسط ترازوی پیچشی هنری کاوندیش بدست آمدند.
با قرار دادن این مقادیر در این رابطه به سرعتی حدود ۱۱ کیلومتر بر ثانیه می رسیم که همان مینیمم سرعتی است که باید داشته باشیم تا بتوانیم از زمین فرار کنیم.
قانون عمومی گرانش در همه ی جهان صادق است ( لااقل مبنای علم ما بر این اصل است ) و مقدار ثابت گرانش نیز در همه جا ثابت است ، اما مقدار جرم و شعاع همه ی اجرام آسمانی با هم فرق می کند. مسلما هرچه جرم کمتر باشد ، سرعت گریز نیز کمتر است ، به عنوان مثال سرعت گریز از روی سطح ماه حدود ۲/۵ کیلومتر بر ثانیه است و سرعت گریز خورشید ( به علت پرجرم تر بودن نسبت به زمین ) از سرعت گریز زمین بیشتر است و تقریبا ۶۰۰ کیلومتر بر ثانیه است.
هرچه جسم چگال تر باشد و پرجرم تر ، سرعت گریز از آن جسم زیاد تر می شود. این مفهوم را لاپلاس ( همان ریاضی دان معروف که در همه ی کتاب های درسی حضور دارد ) در سال ۱۷۹۹ با یک نتیجه گیری عجیب و غریب به این صورت بیان کرد که : جسمی که به حد کافی پر جرم و چگال باشد ، غیر قابل رویت خواهد شد !
او به این صورت استدلال کرد که نیروی جاذبه ی یک جرم سماوی می تواند انقدر بزرگ باشد که نور نتواند از آن خارج شود. دلیل لاپلاس همان رابطه ی سرعت گریز بود که از روی قانون عمومی گرانش نوشته می شد ، لاپلاس جرمی را متصور شد که آنقدر پرجرم و البته چگال باشد که در آن سرعت گریز برابر سرعت نور باشد ( v=c ) در آن صورت حتی ذراتی که با سرعت نور هم حرکت می کنند ( فوتون ها ) نمی توانند از سطح آن جسم فرار کنند. هنگامی هم که نوری نتواند از جسمی به بیرون بتابد ، آن جسم سیاه به نظر می رسد.
مقدار سرعت نور هم مدتی پیش به دست آمده بود ، پس از تجربه ی ناموفق گالیله – توریچلی که می خواستند با زمان سنجی زمان رفت و برگشت نور بر روی دو تپه ی نزدیک به هم سرعت نور را بدست آورند ، روش های بهتری برای سنجش سرعت نور بدست آمده بود ، استفاده از قمرهای مشتری ، و روش های مکانیکی که از ترکیب چرخ دنده ها و آینه ها استفاده می کردند ، بهترین روش های سنجش سرعت نور بودند.
در واقع لاپلاس برای اولین بار بر روی کاغذ وجود سیاه چاله ها را بیان کرد.از طرف دیگر لاپلاس رابطه ی سرعت گریز را به این صورت نوشت تا بتواند شعاع سیاه چاله های فرضی اش را نیز حساب کند : 
اگر در این رابطه جرم را مساوی جرم زمین قرار دهیم ، اندازه ی شعاع زمین برای آن که سرعت گریز آن برابر c شود ، حدود ۱ سانتی متر خواهد بود! ( چیزی شبیه به همان سیاه چاله های کوچک هاوکینگ ) این مقدار بسیار کم شعاع مفهوم دیگری را وارد علم کرد که آن فرورفتی بیش از حد ماده را در هم توجیه کند.
تا اینجا با مفاهیم فیزیک کلاسیک امکان وجود سیاه چاله ها بیان شد ، تمامی این مفاهیم در حد فهم یک دانش آموز دبیرستانی هستند ، مباحثی مانند افق رویداد و … نیز با مطرح شدن نسبیت ( که احتمالا امروزه دیگر می توان آن را در مباحث تاریخ علم بیان کرد ) وارد بحث فیزیک سیاه چاله ها شدند که می توان آن ها را به صورتی جداگانه بررسی کرد.
چند سالی است که اکثر کتاب های منتشر شده در زمینه ی اخترفیزیک را کتاب های عامه پسند تشکیل می دهند ، پس از دوره ای خاص که انتشارات آستان قدس رضوی چند کتاب دانشگاهی در زمینه ی اخترفیزیک ( مانند کتاب زیلیک – اسمیت ، و یا مرزهای فیزیک – ستاره شناسی از فرد هویل ) را منتشر کرد ، دیگر کتاب دانشگاهی نجومی وارد بازار نشده بود. تا این که امسال انتشارات مبتکران دو کتاب را در زمینه ی اخترفیزیک در سطح دانشگاهی منتشر کرد : اول کتابی از فیلیپس تحت عنوان ” فیزیک ستاره ها ” با ترجمه ی دکتر محمود بهار و دکتر حسین گل نبی ( به زودی این کتاب را معرفی خواهم کرد.) که کتابی کاملا دانشگاهی در زمینه ی اخترفیزیک بود.
و دوم کتابی تحت عنوان اخترفیزیک مقدماتی نوشته ی بابک کبیری منش ، که کتابی است در مرز میان کتاب های عامه فهم و کتاب های دانشگاهی که البته برای دانشجویان سالهای آغازین رشته ی فیزیک نوشته شده است. در این نوشته به معرفی این کتاب می پردازم.
بر خلاف کتاب های پیشین دانشگاهی اخترفیزیک مقدماتی کتاب کم حجمی است اما به اکثر مطالب مورد نیاز دانشجویان سال اول پرداخته است ( احتمالا کتاب بر مبنای سرفصل های مصوب وزارت علوم برای درس های فیزیک فضا و یا اخترفیزیک مقدماتی نوشته شده است.) همین کم حجم بودن باعث شده که خواندن آن روان باشد و خواننده به سرعت با مباحث آشنایی اولیه پیدا کند.
کتاب با تعاریفی مقدماتی از اخترفیزیک آغاز می شود و پس از بیان جایگاه زمین و منظومه ی شمسی در فضا ، سریعا وارد بحث فیزیک ستارگان می شود.در همان ابتدا و در پیشگفتار معادله ی تعادل هیدرواستاتیکی ستاره بیان می شود تا خواننده را با خود به دنیای شگفت اخترفیزیک وارد کند.
در دیگر فصل های کتاب مباحث مهم اخترفیزیک گفته می شود به گونه ای که تمامی مراحل شناخت یک ستاره در یک کتاب ۹۰ صفحه ای گفته می شود. از تولد و سوخت تا زمان مرگ . تقریبا هیچ مبحث و یا هیچ رابطه ی مهمی در اخترفیزیک نیست که در این کتاب نیامده باشد. حتی یکاهای نجومی و قوانین کپلر نیز در کتاب آمده اند و فصل آخر نیز در مورد نظریه نسبیت عام و مباحثی مقدماتی در کیهان شناسی است.
از نکات خوب این کتاب به کار بردن معادل انگلیسی کلمات در جلوی هر کلمه ( و نه در زیر نویس و یا آخر کتاب ) است که باعث می شود خواننده با واژه های لاتین کلمات به کار رفته آشنا شود و یا در صورتی که از یک واژه چند ترجمه ی فارسی وجود دارد خواننده دچار مشکل نشود.
کبیری منش خود یک استاد دانشگاه در زمینه ی اخترفیزیک و البته تاریخ و فلسفه ی علم است ، به همین خاطر روش ارائه ی مباحث در کتاب روشی است که برای آموزش به دانشجویان بسیار مفید است. خود من اولین کتابی که در کلاس های المپیاد نجوم تدریس می کنم همین کتاب است. ( هرچند که کتابی کافی برای همه ی مباحث المپیاد نیست ، اما در زمینه ی مباحث اخترفیزیک مطرح شده در المپیاد غالبا نیاز به کتاب دیگری نمی باشد.) مباحث تاریخی و تجربی اخترفیزیک نیز در کتاب نسبتا گنجانده شده است.
در مقدمه ی کتاب نوشته شده که شیوه ی طرح موضوع کتاب از کتاب اخترفیزیک نوشته ی کریستوفر بیشاب ( که اکثرا در دانشگاه ها درس های فیزیک فضا از روی آن تدریس می شود و هنوز به فارسی برگردانده نشده است ) و در انتها نیز یک قسمت منابع دارد که البته به گفته ی خود آقای کبیری منش بسیار کامل تر بوده است و توسط انتشارات حذف شده !
کتاب چند ایراد هم دارد : اول این که جای بعضی از مباحث واقعا خالی است ، شاید لازم بود قبل از شروع بخش های طیف سنجی و ویژگی های مشاهداتی ستارگان ، مختصری در مورد ابزارهای مورد استفاده در ستاره شناسی ( اعم از اپتیکی ، رادیویی و … ) اطلاعات به خواننده ارائه شود.
نکته ی دوم در مورد فرمول ها و رابطه های به کار رفته در کتاب است ، بعضی از آن ها توضیحات کاملی ندارند ، این امر برای خواننده ی دانشگاهی مشکلی ایجاد نمی کند اما اگر خواننده اطلاعات قبلی در این زمینه ها نداشته باشد با آن همه فرمول و رابطه حسابی گیج می شود. درست که است که روابط ریاضی پیچیده ای در کتاب وجود ندارد ، اما خواننده بایستی لااقل یک دوره ی کامل فیزیک را گذرانده باشد تا از مباحث درک درستی پیدا کند.
البته ناگفته نماند که بعد از اکثر قسمت هایی که فرمول ها بیان می شوند ، سریعا یک مثال تجربی با استفاده از همان فرمول بیان شده است که بسیار مفید می باشد.
نکته ی دیگر هم که به ناشر مربوط می شود همان بحث عدم ویرایش کتاب های علمی است ، کتاب اشکالات املایی زیادی دارد ، چند جا جمله بندی ها نیاز به ویرایش دارند (حتی یک جا یک مشکل کوچک در جمله بندی ، باعث شده که خواننده تصور کند این یک اشکال علمی است ) ؛ چند جایی در تایپ فرمول ها نیز اشکالاتی دیده می شود و … که نشان از آن دارد که ناشر بدون توجه به ویرایش های علمی و ادبی ، کتاب را منتشر کرده است. ( احتمالا به زودی غلط نامه ی کتاب استخراج می شود ، که در این صورت با هماهنگی با آقای کبیری منش این غلط نامه را در همین صفحه در اختیار علاقه مندان قرار خواهیم داد )
اما در عوض ناشر در طراحی جلد و صفحه آرایی و حتی جنس کاغذ بسیار خوب عمل کرده است و کتابی با کیفیت چاپ بالا به دست خوانندگان رسانده است.
چاپ اول اخترفیزیک مقدماتی ( ۱۳۸۸ ) در ۹۱ صفحه و با قیمت ۱۵۰۰ تومان توسط انتشارات مبتکران منتشر شده است.
زمانی که کتاب نجوم و اخترفیزیک مقدماتی به فارسی ترجمه شد، شاید یکی از معدود منابعی بود که موضوعات نجوم مقدماتی و همین‌طور فیزیک و ریاضیات مناسبی را در خود گنجانده بود. ولی یک مشکل داشت! احتمالاً همه‌ی شمایی که این کتاب را خواندید از ترجمه‌ی آن دل خوشی ندارید. حالا اگر کمی با فن ترجمه، نجوم، فیزیک هم آشنا باشید فقط این اثر فارسی شده را یک فاجعه می‌توانید بنامید.
جملات بدون فعل، اصطلاحات عجیب، متن فارسی متفاوت. شخصاً تصور می کنم این کتاب اولاً ترجمه‌ی درهمی است از چند برگی که به هر دانشجو به عنوان تحقیق یا نمره داده شده و معلوم نیست دفترهای فنی ترجمه‌کرده‌اند یا دانشجو. من از جلد یک این کتاب چیزی دستگیرم نشد (البته مشخصاً خودم را جای خواننده‌ی ناآشنا می‌گذارم). رغبت خواندن کُل آن را مدت‌ها نداشتم تا مجبور شوم و یا به نسخه‌ی انگلیسی دست پیدا کنم.
کتاب اصلی یکی Credit union از بهترین‌هاست. سطح آن بیشتر به سالهای اول لیسانس و یا منجمان آماتوری می‌خورد که با ریاضیات و فیزیک آشنایی اولیه‌ای دارند. نکات بسیار خوبی دارد که به زبان ساده توضیح داده شده است. زیلیک برنده‌ی چند جایزه‌ی مدرس و نویسنده‌ی نجوم را در آمریکا برده و شکی هم در نوع نگارش، انتخاب موضوع و کتابهایش تا الان نداشتم. کتاب فراگیری فعال نجوم که خودم اقدام به ترجمه‌اش کرده بودم، هم از این نویسنده است. و تا کنون هیچ کتابی مانند آن هم ندیدم که با وجود شیوه‌ی مشترک نتیجه‌ی خوبی گرفته باشد.
این مطلب به خوبی شناخته شده است که بطلمیوس در المجسطی ، به افلاک آسمانی همچون اشکال هندسی نظر داشته و آنها را برای « نجات ظواهر » فرض کرده بوده است . وی در این مورد پیرو سنت منجمان ریاضیدان یونانی بوده است که چندان که به توصیف حرکات فلکی بنا بر قوانین ریاضی توجه داشتند ، به ماهیت نهایی آنها توجه نداشتند. مسلمانان ، به عنوان معارضه با این وجهه ی نظر ، بنابر « واقع بینی » روحیه ی اسلامی ، و نیز به پیروی از تمایلات موجود در کتاب دیگری منسوب به بطلمیوس ، اقتصاص احوال الکواکب ، بر آن شدند که به افلاک بطلمیوسی حالت « تجسم » بدهند . مسلمانان پیوسته وظیفه ی علم طبیعی را اکتشاف آن سیماهای واقعیت می دانستند که در وجود مادی ، خود را آشکار می سازد ، و کمتر به آن می پرداختند که ساخته های ذهنی خود را بر طبیعت تحمیل کنند ، که تلازمی ضروری با هیچ یک از سیماهای واقعیت نداشته باشد.بنا بر این تجسم بخشیدن به افلاک مجرد بطلمیوسی نماینده ی تغییر عمیقی در معنی و نقش علوم ریاضی در توضیح طبیعت است که تاثیری اساسی در فلسفه ی علوم دارد.
تمایل به طرف تعبیر « مادی » از افلاک در نوشته های منجم و ریاضیدان قرن سوم / نهم ، ثابت بن قره ، مخصوصا در رساله ای که درباره ی ساختمان افلاک نوشته ، آشکار است . با آنکه ظاهرا اصل این رساله از میان رفته ، و تنها فقراتی از آن در نوشته های دیگران و از جمله موسی بن میمون و آلبرت کبیر دیده می شود ، از روی همین بازمانده ها معلوم می شود که وی افلاک را کرات جامدی فرض می کرده ، و فاصله ی میان آنها و افلاک خارج مرکز را پر از مایعی تراکم پذیر می پنداشته است.
این فرآیند تبدیل افلاک مجرد یونانی به اجسام صلب ، توسط ابن هیثم ، که کارهای نورشناخت بیش از کارهای نجوم شهرت دارد ، ادامه یافت. ابن هیثم ، در کتاب خلاصه ی نجوم خود ( که اصل عربی آن مفقود شده و ترجمه های عبری و لاتینی آن موجود است )، نه تنها حرکات سیارات را به مدد فلکهای تدویر و فلک های خارجمرکز مورد بحث قرار داده ، بلکه نیز در این حرکات بنابر مدلی فیزیکی بحث کرده است ، و این بحث وی در جهان مسیحیت تا زمان کپلر تاثیر فراوان داشته است. ولی این مایه ی شگفتی است که فیلسوفان و دانشمندان مسلمان عموما از نتایج و لوازم مجسم تصور کردن افلاک بطلمیوسی آگاهی نداشته اند. مشائیان اندلس ، از قبیل ابن طفیل و ابن رشد ، به خاطر دفاع از فیزیک ارسطویی ، حملات خود را بر ضد نجوم بطلمیوسی ادامه می دادند ، ولی به نوشته های ابن هیثم توجهی نداشتند ، و شاید این بی توجهی ، چنانکه دوهم ( Duhem ) گفته است ، بدان جهت بوده است که آنها را مایه ی تضعیف براهین خویش تصور می کرده اند . ولی ، هنگامی که آثار ابن هیثم ، به فرمان آلفونسو مقلب به حکیم به اسپانیا برده و به زبان اسپانیایی ترجمه شد ، طرفداران لاتینی بطلمیوس از آنها همچون وسیله ی دفاعی بر ضد حملات مشائیان می نگریستند ، سه قرن بعد ، نصیرالدین طوسی رساله ای در افلاک تالیف کرد که مبتنی بر خلاصه ی نجوم ابن هیثم و کاملا منطبق با اندیشه های او بود.
ابن هیثم در خلاصه ی نجوم ، پس از خرده گیری بر کسانی که افلاک را صور مجرد هندسی تصور می کنند ، چنین نوشته است :
” حرکات افلاک ، و نقاط وهمی را که بطلمیوس به صورتی کاملا مجرد تصور کرده است ، ما از سطوحی مسطح یا کروی می دانیم که با حرکت واحد به حرکت در می آیند. و این حقا طرز بیان درست تری است ؛ و در عین حال برای عقل بهتر قابل فهم است … براهین ما کوتاهتر از آنهاست که در آنها تنها از آن نقاط تصوری و آن دوایر وهمی استفاده می شود … ما حرکات مختلفی را که در داخل افلاک صورت می گیرد ، به شکلی در نظر گرفته ایم که هر یک از آن حرکات مطابق باشد با حرکت ساده و پیوسته و بی پایان جرمی کروی . همه ی این اجرام ، که بدین ترتیب برای هر یک از آن حرکات تخصیص یافته ، همزمان با یکدیگر ممکن است به کار بیفتد بی آنکه این عمل مخالف با وضع معین آنها باشد ، و بی انکه آن اجرام چیزی را ملاقات کنند که ناچار از تلاش کردن با آن یا فشردن آن یا برداشتن آن از سر راه خود باشند. بعلاوه ، این اجرام در ضمن حرکن خود با جوهری که در میان آنها قرار گرفته متصل می مانند … “
در ضمن توصیف فلک ، ابن هیثم نوشته است که در کرانه ی جهان
” فلک برین جای دارد ، که همه چیز را احاطه می کند و مستقیما با فلک ثوابت مماس است . این فلک بر گرد قطبین خود ، که همان قطبین عالم است ، به سرعت از شرق به غرب می چرخد ، و در ضمن این حرکت همه ی افلاک ستارگان دیگر را با خورد می برد … و خود بی ستاره است. “
اما فلک ثوابت
” کره ای است محصور میان دو سطح کروی ، که مرکز آنها مرکز این کره و مرکز عالم است . سطح خارجی این کره مجاور است با بزرگترین فلک که همه ی افلاک متحرک را در بر می گیرد و آنها را در حرکت سریع خود شرکت می دهد ؛ سطح داهلی همین کره مماس با فلک زحل است . این فلک ( ثوابت ) از مغرب به مشرق ، به ترتیب توالی صور منطقه البروج ، بر گرد دو قطب ثابت دوران می کند ، حرکت آن کند است : در مدت هر صد سال تنها یک درجه حرکت می کند ، در صورتی که تمام دایره سیصد و شصت درجه است. قطب های این فلک قطب های فلک البروج نیز هستند که خورشید بر آن حرکت می کند ؛ بطلمیوس از رصدهای قدما و نیز رصدهای خودش بر این امر آگاهی پیدا کرده بود ، و به آن اشاره کرده است. همه ی ستارگان ثابت در این فلک جای دارند، و وضع آنها در داخل آن تغییر نمی کند. در فواصل میان آنها به هیچ وجه تغییری حاصل نمی شود ؛ همیشه با هم ؛ در جهت توالی صور منطقه البروج و بنابر حرکت کند افلاک خویش حرکت می کنند …
فلک های سه سیاره ی علوی – یعنی زحل و مشتری و مریخ – مطلقا به یکدیگر شباهت دارند ، هم از لحاظ شماره ی افلاکی که هریک از آنها دارند و هم از لحاظ نوع حرکتی که آنها را متحرک ساخته است … هر یک از این سیارات ، فلک مخصوص خود را دارد که از دوسطح کروی موازی با یکدیگر ساخته شده که مرکز مشترک آنها همان مرکز عالم است ؛ هر فلک ، فلک دیگر را که بلافاصله در پی آن است در بر می گیرد. فلک اول فلک زحل است که سطح خارجی آن مجاور با فلک ثوابت و سطح داخلی آن مجاور با فلک مشتری است. بعلاوه ، سطح فوقانی فلک مشتری مماس با فلک زحل است ، و سطح تحتانی آن مماس با فلک مریخ . بلاخره سطح خارجی فلک مریخ مجاور با فلک مشتری است ، در صورتی که سطح داخلی آن مماس با فلک خورشید است . هر یک از این افلاک با حرکت کند یکسانی بر گرد دو قطب واقع بر یک محور دوران می کند که همان دو قطب فلک البروج است.
هر یک از افلاک مشتمل بر فلکی خارجمرکز است که میان دو سطح کروی متحد المرکز واقع شده و با حرکتی منظم برگرد دو قطب ثابت ، در جهت توالی بروج دوران می کند. این فلک را فلک تدویر می نامند.
میان دو سطحی که مرزهای این فلک تدویر را می سازند ، فلکی محصور است … ؛ این فلک را ، در مورد هر سیاره ، فلک حامل آن می نامند. این فلک در مسیری دایره شکل برگرد مرکز خود و دو قطب خاص دوران می کند.
بلاخره ، جوهر هریک از سه سیاره ی علوی در جوهر فلک حامل آن قرار گرفته است و با آن حرکت می کند. هنگامی که فلک تدویر در حرکت است ، فلک حامل نیز در عین حال حرکت می کند ، و مرکز آن یک دایره ی وهمی رسم می کند که آن نیز فلک تدویر نام دارد.
« این مقاله یکی از بخش های فصل ششم کتاب علم و تمدن در اسلام نوشته ی دکتر سید حسین نصر است که توسط مرحوم احمد آرام به فارسی برگردانده شده است و انتشارات علمی و فرهنگی آن را چاپ کرده است »
وقتی از غربت ایام دلم می گیرد … مرغ امید من از شدت غم می میرد
دل به رویای خوش خاطره ها می بندم … باز هم خاطره ها دست مرا می گیرد
باری دیگر گرد هم می آییم تا در چهلمین روز پرواز یارانمان در کنار آرامگاه ابدیشان یاد و خاطره شان را گرامی بداریم.
مراسم چهلمین روز درگذشت نعمت ا… شجاعی:
ظهر الی عصر روز پنج شنبه ۹ مهرماه ۱۳۸۸ خورشیدی در روستای نیوان سوق شهرستان گلپایگان
حرکت از تهران صبح پنج شنبه از میدان آرژانتین. جهت هماهنگی با شماره ۲۲۳۳۳۵۷-۰۹۱۲ مسعود کوچکیان تماس بگیرید
مراسم چهلمین روز درگذشت محسن توکلی:
جمعه ۱۰ مهرماه ساعت ۱۵ در قطعه ۱۰۳ بهشت زهرا بر سر مزار آن عزیز
حرکت ساعت ۱۴:۳۰ از مقابل منزل آن مرحوم واقع در انتهای بلوار فردوس غربی، بهار جنوبی، کوچه وحید
هماهنگی: ۲۲۶۱۶۹۲-۰۹۱۲ امیر اله مانی
وحشت از عشق که نه، ترس ما فاصله هاست وحشت از غصه که نه، ترس ما خاتمه هاست
ترس بیهوده نداریم صحبت از خاطره هاست صحبت از کشتن ناخواسته ی عاطفه هاست
رسم ما در بخش معرفی کتاب ها این نبوده که فقط کتاب های کاملا نجومی را معرفی کنیم ، بلکه کتابهایی در زمینه های مرتبط با نجوم و یا کتابهایی که در بخش های مختلف نجوم کاربرد دارند را نیز معرفی خواهیم کرد. گستردگی این کتابها موضوعات مختلفی را در برخواهد گرفت ، از کتاب های تاریخ علم ، تا کتابهای ریاضی – فیزیکی.
در این نوشته قصد دارم کتابی را در زمینه ی ریاضیات پرکاربرد در نجوم محاسباتی معرفی کنم : ” روش های برداری”
روش های برداری یک کتاب جمع و جور و کوچک است که تمامی مباحث مرتبط با بردارها را شامل می شود ، از تعاریف اولیه و جبر برداری گرفته تا مشتقات و انتگرال ها و حتی عملگرهای برداری و مختصات خمیده متعامد.
راستش روش های برداری یک هندبوک کامل برای یادگیری آن چیزی است که در دانشگاه های ما تحت عنوان ریاضیات عمومی تدریس می شود.( تنها مباحثی مثل اعداد مختلط و روش های خاص عملیاتی مانند روش های انتگرال گیری و غیره در این کتاب وجود ندارد ) وگرنه تمامی تعاریف ، ویژگی ها و کاربردها در این کتاب وجود دارد.
دلیل اصلی که این کتاب را در بین کتابهای نجومی معرفی کردیم کامل و کافی بودن مباحث این کتاب برای دانش ریاضی مورد نیاز در المپیاد نجوم است. با خواندن و یادگیری فصولی از این کتاب ( و نه الزاما همه ی آن ) دیگر نیاز به کتاب دیگری در زمینه ی ریاضیات ، برای شرکت در المپیاد نجوم نخواهید بود.
روش های برداری توسط آر.جی کول نوشته شده و فرهاد ذکاوت آن را به فارسی برگردانده است ، ذکاوت پیش از این کتابهایی را در زمینه ی نجوم ترجمه کرده بود مثل ” فراگیری فعال نجوم” از زیلیک ؛ و یا ویراستاری علمی کتابهای نجومی را بر عهده داشت مانند ویراستاری کتاب راهنمای نرم افزار استاری نایت با ترجمه ی اویس محمودی
روش کتاب یک روش تدریس کاملا مطمئن و استاندارد است ، به صورت کلی ابتدا در هر بخش تعاریف ، رابطه ها و فرمول ها می آید ، سپس در بخشی تحت عنوان ویژگی ها ، فرمول های بسط داده شده و یا همان قضایای مربوط به آن مورد خاص بیان می شود.
پس از آن در بخشی تحت عنوان یادداشت ها تمامی نکات مرتبط با آن مبحث می آید.
سپس در بخش کاربردها ، مهم ترین کاربردهای آن موضوع را می بینید ، از آنجا که این کتاب، کتابی در زمینه ی ریاضی – فیزیک است ، عموما بخش کاربردها در زمینه های مرتبط فیزیکی است ، مثلا در قسمت کاربردهای مبحث مشتق شما می توانید با کاربردهای مشثق در موضوعات زیر آشنا شوید :
سرعت و شتاب ؛ قانون حرکت نیوتون برای یک ذره ؛ چرخش چارچوب های مرجع و انحنا.
پایان بخش هر مبحث نیز مثال های حل شده و تمرینات است ، برای آن که حجم کتاب زیاد نشود و حالت هندبوک بودن را حفظ کند از ارائه ی سوالات تکراری کاملا خودداری شده است ، در هر مبحث چندتای اولی مثال حل شده اند و بعد از آن تمرین ها آمده است که البته در آخر کتاب پاسخنامه ای وجود دارد که جواب برخی از تمرینات منتخب در آن آمده است.
عناوین کتاب در هفت فصل طبقه بندی شده اند که اگر بخواهم به صورت موجز به آن ها اشاره کنم عبارتند از :
۱- جبر بردارها ، شامل اسکالرها ، بردارها ، بستگی خطی و …
۲- ضرب بردارها
۳- مشتق که مشتقات معمولی ، مشتقات جزئی برداری و دیفرانسیل ها را شامل می شود.
۴- انتگرال شامل انتگرال بردار ، انتگرال های خطی ، سطحی و حجمی
۵- عملگرهای برداری از قبیل گرادیان ، دیورژانس ، کرل ، مشتقات جهت دار و …
۶- قضایای انتگرال
۷- مختصات خمیده خطی متعامد.
با توجه به عناوین کتاب متوجه شده اید که این کتاب شامل مباحث ریاضی – فیزیکی در سطح دوره های کاردانی و کارشناسی نیز می شود و برای دانشجویان رشته های علوم پایه کاملا سودمند است.
اما کتاب بر کتاب نقدهایی نیز وارد است :
مورد اول که احتمالا به این علت که نویسنده در نظر داشته حجم کتاب کم بماند پیش آمده است وارد نشدن در مباحث کاربردی تر ، مانند روش های مشتق گیری ، روش های انتگرال گیری و کلا روش ها و قضایایی برای حل مثال ها و تمرین هاست ، کتاب در زمینه نه تنها شامل این روش ها نمی شود ، بلکه به صورت کلی به معرفی این روش ها نیز نمی پردازد و خواننده بدون نیاز به یک کتاب ریاضیات عمومی نمی تواند از حل مسائل فارغ آید.( البته در سطح دانشگاهی ، وگرنه همان طور که قبلا اشاره کردم برای مواردی مانند المپیاد نجوم اطلاعات ریاضی این کتاب کاملا کافی ، و حتی در بعضی از فصل ها زیاد است و نیازی به کتاب دیگری نیست)
ایراد دوم رعایت نکردن روش بخش های مورد اشاره در بالا در همه ی فصل های کتاب است.مثلا بعضی از مباحث کتاب بخش ویژگی ها را ندارند.
در چاپ فارسی کتاب هم ، ایرادات تایپی و رعایت نکردن علائم سجاوندی به چشم می خورد ، رعایت نکردن علائم سجاوندی همچنان در اکثر کتابهای علمی فارسی وجود دارد و گاهی باعث می شود که شما برای فهمیدن منظور یک جمله مجبور شوید چند بار آن را بخوانید.این ایراد به ناشران بر می گردد که تصور می کنند برای ویراستاری کتابهای علمی ، نیازی به یک ویراستار ادبی ندارند.
در مورد ایراد تایپی نیز من حتی یک مورد دیدم که به جای یک حرف لاتین که به عنوان یک بردار تعریف می شود حرف دیگری آمده است ، هرچند کم پیش می آید که کسی چنین مو شکافانه کتابی را بخواند. البته شما در خواندن فرمول های کتاب با مشکل مواجه نخواهید شد زیرا که ” روش های برداری ” از آن دست کتابهای فارسی است که در آن فرمول های ریاضی به صورت زیبایی و خوانایی نوشته شده اند و چپ چین بودن فرمول ها خواننده را اذیت نمی کند.
در کل همراه داشتن روش های برداری را به عنوان یک هندبوک برای کسانی که در سطح کارشناسی رشته های علوم پایه تحصیل می کنند و یا به نجوم محاسباتی می پردازند مفید می دانم.
انجمن نجوم مشهد پنجمین رقابت رصدی را به یاد‌بود و بزرگداشت عبدالرحمان صوفی رازی، ستاره‌شناس و ریاضیدان بزرگ ایرانی در تاریخ ۲۸ و ۲۹ام شهریور ماه ۱۳۸۸ در رصدگاه ملی سه قلعه و با حمایت شرکت افزار پرداز رمیس و همکاری مرکز رشد واحدهای فناوری استان خراسان جنوبی، بخشداری، شهرداری و کانون فرهنگی هنری امام علی (ع) شهر سه قلعه برگزار کرد.
پس از برنامه ریزی هایی که در چهار ماه اخیر صورت گرفت، ثبت نام پنجمین دوره ی رقابت های رصدی منطقه ای صوفی از تاریخ چهارم تا بیست و دوم شهریور ماه انجام گرفت. علاقه‌مندان به شرکت در این برنامه از طریق پایگاه اینترنتی انجمن نجوم مشهد و نیز مراجعه‌ی حضوری در سه بخش رقابتی، آزاد و عکاسی ثبت نام کردند .
سرانجام صبح شنبه بیست و هشتم شهریور ماه، جمعی از رصدگران، عکاسان و علاقه مندان به نجوم در کنار درب دبیرستان حسین فاتح جمع شدند تا راهی رصدگاه ملی سه قلعه شوند. سه دستگاه اتوبوس با ۹۸ نفر از علاقه مندان به آسمان شب، به سمت کویر سه قلعه به راه افتاد.
انجمن نجوم مشهد اولین دوره ی رقابت های منطقه ای صوفی رازی(که پیش از این به نام «ماراتن پلاس» شناخته می‌شد) را در شهریور ۱۳۸۲ در منطقه‌ی گلمکان برگزار کرد. دوره‌های پس از آن تاکنون نیز با همکاری ستودنی مسؤولان شهر سه‌قلعه، به ویژه کانون فرهنگی-هنری امام علی(ع) این شهر در کویر اطراف سه‌قلعه برگزار گردیده است.
علاوه بر این، پنجمین رقابت رصدی منطقه‌ای صوفی از حمایت مالی شرکت نرم افزاری رمیس نیز برخوردار بود. در بخش رقابتی ۲۵ نفر شرکت کننده از مشهد و ۱۱ نفر از شهرستان های قائن، فردوس، کرمان و شهر سه قلعه در دو بخش انفرادی- گروهی و تیمی به رقابت پرداختند. در بخش آزاد و عکاسی نیز ۴۲ نفر از مشهد و شهرستان ها حضور داشتند.
در راه، بسته‌هایی شامل برگه‌هایی با محتوای نکات و توصیه‌های ضروری، نکات رصدی، نقشه‌ی رصدگاه، لیست اجرام رقابت و نحوه‌ی گروه‌بندی و داوری بین شرکت‌کنندگان توزیع شد.
برای برگزاری هرچه بهتر برنامه، پس از تصمیم‌گیری اولیه، کمیته‌هایی به شرح زیر تعریف شدند و به این شکل دبیرخانه‌ی پنجمین رقابت رصدی صوفی آغاز به کار نمود:
* کمیته ی علمی با همکاری آقای علی فتح‌اله‌زاده: تهیه ی فهرست اجرام رصدی، داوری رصد و اعلام نتایج و…
* کمیته ی اجرایی با همکاری آقای علیرضا عطایی، آقای سینا خسروانی و آقای حسین نصراله‌زاده: کلیه ی امور تدارکات برنامه از ثبت نام تا پایان برنامه، تغذیه، پزشکی سلامت، پشتیبانی فنی، حفاظت رصدگاه و …
* کمیته ی هماهنگی محلی با همکاری آقای مهدی هاشم زهی، آقای رضا مختاری، آقای مهدی هاشمی و آقای علیرضا کاظمی: انتخاب رصدگاه، بازدید محل، راهنمایی گروه در کویر، پیگیری و تامین نیاز‌های رصدگاه در ارگان‌های دولتی خراسان جنوبی و…
* کمیته ی روابط عمومی و پیگیری با همکاری خانم فاطمه قاسمی: هماهنگی و پیگیری جلسات، ارتباط با حامی مالی برنامه، تامین منابع مالی و خرید و …
* کمیته ی گزارش نویسی و تبلیغات با همکاری آقای حمید نیک سلیمانی و خانم افروز ارزه گر: انجام امور اطلاع رسانی، پوشش خبری، گزارش پایانی، تهیه پوستر، آرم و تندیس…
* کمیته ی نظارت با دعوت از آقای محمد‌مهدی مطیعی(ناظر علمی)، آقای پورنگ پورحسینی(ناظر امور پیشاهنگی)، آقای ایمان احدی اخلاقی(ناظر اجرایی)، آقای حسین قربان نژاد(ناظر امور مالی)
همچنین زیرشاخه‌ی داوری کمیته‌ی علمی، متشکل از چهار داور از رصدگران مجرب و کار آزموده عبارت بودند از: آقای سیدعلی اصغر ربانی داور ملی و رصدگر باتجربه، آقای علی فتح اله زاده داور کشوری رقابت های صوفی و مسیه، خانم سمیه اصغرپور از داوران منطقه ای و کشوری و نیز از برندگان دوره‌های پیشین، آقای سیدسهراب افتخاری از برندگان دوره های گذشته‌ی رقابت های کشوری و منطقه‌ای.
کمک داوران که ثبت اجرام رصدی تایید شده توسط داوران را به عهده داشتند نیز عبارت بودند از: خانم ها مریم طباطبایی نسب، مهتاب فامیلی، مریم حدادی و آقای محسن صداقتی‌فر.
همچنین آموزش رصدگران بخش آزاد طبق برنامه ریزی‌های انجام شده توسط آقای سیدمحمدهادی طباطبایی، خانم ساره عطایی و خانم الهه آرشیان پیش‌بینی شد.
برای رفع نقص ابزار رصدی آسیب دیده، تیم فنی با ابزار مجهز در محل حاضر شده بود. تنوع تجهیزات فنی این تیم شگفت آور بود به حدی امکان تعمیرات اساسی ابزار رصدی نیز با توجه به وجود ژنراتور برق وجود داشت.
دو امدادگر ماهر و یک پزشک به همراه یک دستگاه آمبولانس، پشتیبانی امداد و نجات گروه را بر عهده گرفته بودند. علاوه بر این تمام افراد حاضر در برنامه از حمایت امنیتی تامین شده توسط پرسنل محترم پاسگاه انتظامی سه قلعه بهره می‌بردند. تعدادی چادر هلال احمر، ژنراتور برق و چهار سرویس بهداشتی جهت رفاه حال شرکت کنندگان در محل رصدگاه آماده شده بود. همکاری و همراهی استانداری خراسان جنوبی و نیز بخشداری، شهرداری و شورای شهر سه قلعه این شرایط را برای برگزاری مهیا کرده بود.
عصر روز شنبه حدود ساعت ۱۷:۳۰ اتوبوس‌ها به رصدگاه رسیدند. پس از پیاده شدن افراد، بعضی از رصدگران به استهلال ماه پرداختند. رصد آنان ناموفق بود و هلال ماه رویت نگردید.
ساعت ۱۷:۴۵ افتتاحیه‌ی برنامه برروی سکوی رصدگاه ملی سه قلعه و با خوش آمدگویی آقای ربانی دبیر این دوره آغاز شد. ایشان ضمن آرزوی لحظاتی خوش یاد آور شدند که در این رقابت تنها هدف؛ لذت بردن از زیبایی‌های آسمان است. و باید مواظب بود رقابت‌ها رفاقت‌ها را از بین نبرد. سپس برای شرکت کنندگان قوانین طول برنامه را یاددآوری کردند.
دبیر پنجمین رقابت رصدی صوفی خراسان ضمن تاکید بر حفظ محیط زیست، زیرگروه حفاظت رصدگاه که با همکاری آقای نصرالله زاده انجام می‌شد را معرفی کردند. این زیر گروه نظارت بر حفظ محیط زیست منطقه را برعهده داشتند و در طول برنامه با دقت و پیگیری، نظارت و حفاظت امنیتی محوطه‌ی رصد را کنترل می کردند.
زیرگروه آموزش انجمن نیز معرفی شد. این زیر گروه در دو بخش خانم ها و آقایان به آموزش رصدی، کار با تلسکوپ، استفاده از اطلس های آسمان، صورت های فلکی و… پرداخت.
جایگاه هریک از گروه ها اعلام شد. که البته با نظر داور محل گروه اندکی قابل تغییر بود. با توجه به تعداد گروه‌ها، هشت بخش برای گروه‌های آموزشی و چهار بخش برای گروه‌های رقابتی در نظر گرفته شده بود. گروه‌های عکاسی نیز در خارج از سکو به فعالیت پرداختند.
سپس آقای فتح اله زاده نیز ریز برنامه‌ها و زمان‌بندی رقابت را اعلام کردند. گروه‌ها در محل‌های تعیین شده بر روی سکوی قرار گرفتند و آماده‌ی شنیدن سوت مسابقه برای آغاز رقابت بودند.
با دمیده شدن سوت شروع رقابت در ساعت ۱۹:۳۰ گروه‌ها گرفتن اجرام را آغاز کردند. همان طور که انتظار می‌رفت به یک‌باره موجی از اصوات بلند که داوران را فرامی‌خواند در محیط رصدگاه به راه افتاد. ابزار رصدی به این سو و آن سو هدایت می‌شدند و نورهای قرمز بی‌درنگ نقشه‌ها را روشن می‌نمودند.
اولین بازه‌ی استراحت گروه‌ها ساعت ۲۱:۴۵ بود. در این بازه‌ی ۱۵ دقیقه‌ای آقای فتح الله زاده از گروه‌ها سوالات علمی می‌پرسیدند. سوالاتی در رابطه با قدرسنجی ستاره‌ها و سیارات. مشخصات تلسکوپ، اطلاعات اولیه‌ی رصدی و… که برای گروه‌ها امتیاز رصدی محسوب می شد.
رقابت تا ساعت ۲۳:۳۰ ادامه داشت. به علت ابری شدن هوا و نامساعد بودن شرایط جوی بازه‌ی استراحت دوم اعلام شد. پس از صرف شام همه منتظر صاف شدن هوا و شروع دوباره‌ی مسابقه بودند. اما وزش باد و رعد و برق مانع از شروع دوباره‌ی رقابت شد.
رعد و برق فرصتی طلایی برای گروه‌های عکاسی و ثبت صحنه‌های به یادماندنی ایجاد نمود.
۱۵۰جرم برای این رقابت در نظر گرفته شده بود که به علت ابری شدن هوا و توقف برنامه، با نظر هیات داوران مبنای محاسبه به ۱۰۰ جرم تقلیل یافت.
با طلوع خورشید گروه‌ها وسایل خود را جمع آوری کرده به سمت تپه‌های شنی راهی شدند. کویرنوردی از به یادماندنی‌ترین بخش‌های هر برنامهی کویر است. لذت راه رفتن، دویدن، شنیدن سکوت و منظره‌ی بی‌نظیر تپه ماهورها فرصت مناسبی است برای آنهایی که به دور از دغدغه های روزمره‌ی زندگی و آلودگی های شهری به دامن طبیعت پناه برده‌اند.
در بخش آخر برندگان پنجمین رقابت منطقه ای صوفی اعلام شد. برندگان و جوایز آنان این دوره با بررسی کمیته ی علمی و داوری بدین شرح اعلام شدند:
ساعت ۱۰:۳۰ صبح یکشنبه گروه با اجبار گرمای سوزان ریگ‌ها که تحملش برای پاها طاقت‌فرسا شده بود، از کویر بکر و زیبا دل کندند و به سمت شهر سه قلعه رهسپار شدند.پس از استراحتی کوتاه و اقامه‌ی نماز در خوابگاه مدرسه‌ی عشایری، ناهار توسط تیم اجرایی توزیع شد.
ساعت ۱۶:۳۰ اختتامیه‌ی برنامه با قرائت آیاتی از قرآن مجید آغاز گردید. در این برنامه که جمعی از مسؤولین محلی از جمله بخشدار، شهردار و امام جمعه شهر سه قلعه و نیز چند تن از اعضای شورای شهر سه قلعه در آن حضور داشتند، آقای عطایی ضمن خوش آمد به شرکت کنندگان و مهمانان گرامی برنامه، قسمت‌هایی از فعالیت های دانشمند بزرگ ایرانی،صوفی رازی را برای حضار قرائت کرد.
پس از آن آقای محمد گوهریان چند لحظه ای را در رابطه با روند برنامهی پنجمین رقابت، مشکلات آن ، حمایت های شرکت رایانه پرداز رمیس و ادامه‌ی همکاری با این شرکت و… صحبت کردند.
سپس آقای کریمی بخشدار محترم سه قلعه سخنانی را ایراد نمودند. ایشان ضمن اعلام حمایت از برگزاری رقابت در سال های آینده, خبرهای خوبی برای ما داشتند: شروع احداث جاده به رصدگاه ملی، طراحی سایت گردشگری و کویرنوردی و….
پس از آن آقای ربانی ،دبیر رقابت های منطقه ای صوفی، از تمامی اهالی محترم و مهمان نواز سه قلعه تشکر کردند و این را یادآور شدند که باید برای حفظ بافت فرهنگی این منطقه تلاش کرد. در ادامه از افرادی که با تلاش بسیار امکان برگزاری این برنامه را میسر نمودند تقدیر و تشکر به عمل آمد.
* اهدای لوح تقدیر، تندیس به ازای هر ابزار و جایزه به مقام اول در رده ی تیمی؛ آقایان کسری مختار پور، محمد رضا عطایی، معین پاکجو، مهران قربانی.
* اهدای لوح تقدیر، تندیس به ازای هر ابزار و جایزه به مقام دوم در رده ی تیمی؛ آقایان اسماعیل مرادی، احمد نظام، محمد جواد صفاران، مجتبی دیانی.
* اهدای لوح تقدیر و تندیس رقابت و جایزه به مقام اول رده ی انفرادی_ گروهی: آقایان امید انتظاری، محمد حسین شریف زاده.
* اهدای لوح تقدیر و تندیس رقابت و جایزه به مقام دوم رده ی انفرادی_گروهی: آقایان امیررضا کامکار و سروش مرتضوی.
* تقدیر ویژه از شرکت کننده ی محترم ؛ خانم نگین صادقی نژاد از استان کرمان
در پایان لازم است از آقای مهندس محمد گوهریان که پشتیبانی‌هایشان همیشه و در تمامی برنامه‌ها همراه گروه است تقدیر و تشکر شود.
همچنین شایسته است از خانم آرزو کیال که زحمت پوشش تصویری و تهیه ی عکس برنامه را عهده‌دار شدند قدردانی شود.
لازم است از تمام کسانی که با حضور و رعایت قوانین، این برنامه را گرمی بخشیدند و برای هرچه بهتر برگزار شدن آن تلاش کردند تقدیر شود.
سر انجام پس از اختتامیه گروه ها عازم شهر مشهد شدند و حدود دو ساعت گذشته از بامداد روز دوشنبه سی‌ام شهریور ماه ۱۳۸۸ پنجمین رقابت منطقه ای صوفی رازی به پایان رسید.
به امید گسترش فعالیت‌های نجومی و ترویج علم زیبای نجوم . . .
عکس ها : آرزو کیال
پسرم شش سالشه و بسیار زیاد در مورد سیاره ها کنجکاوی میکنه و ت...مرداد ۱۷, ۱۴۰۲ - ۰۷:۳۲ توسط کارن آقابابایی
سلام محمدرضای عزیز
توی اکثر فروشگاههای لوازمالتحریر یا رنگ و ابزار فروشی...مرداد ۳, ۱۴۰۲ - ۰۷:۳۲ توسط Rasadgah
سلام من از کجا میتوانم وسایل نقاشی نجومی را بخرم؟
لطفا من را...تیر ۳۱, ۱۴۰۲ - ۰۹:۰۴ توسط محمد رضا
