ابزار و آلات رصدخانه ی مراغه را اداره کل آموزش سازمان میراث فرهنگی کشور در سال ۱۳۷۶ برای اولین بار منتشر کرده است.
این کتاب در واقع ترجمه ای از نسخه ی عربی کتابی است که احتمالا توسط مویدالدین عرضی نوشته شده است ، اما آنچه که توسط پروفسور فرانس بروین و آقای سرفراز غزنی در این مجموعه گرد آمده است ، بسیار فراتر از یک ترجمه ی ساده است ، بلکه یک تحقیق گسترده پیرامون این موضوع است.
کتاب با اطلاعاتی اولیه در مورد نسخه ی اصلی و ترجمه های آن و مقدماتی از مثلثات و ریاضی که در در دوره ی اسلامی کاربرد داشته اند شروع می شود. یادداشت یک صفحه ای دکتر باهر در ابتدای کتاب نیز از نکات جالب آن است.
سپس به زندگی نامه ی خواجه نصیر پرداخته می شود. حتی در کنار فعالیت های نجومی خواجه ، به فعالیت هایش در زمینه ی فلسفه ( کلام ) نیز به صورت اشاراتی پرداخته شده است. در همین فصل است که در مورد ساختمان رصدخانه و همکاران خواجه نیز می توانید اطلاعاتی بدست آورید.
موید الدین عرضی که می توان او را به عنوان سر مهندس و سازنده ی رصدخانه مراغه نامید ، نویسنده ی اصلی کتاب است ، که زندگانی مختصری از او نیز در کتاب آورده شده است.
اما قسمت اصلی کتاب با شرح ابزار و ادوات رصدخانه ی مراغه آغاز می شود. لیست کامل ادوات رصدخانه در ابتدا آمده است و سپس شرحی کامل از روش ساخت و استفاده ی ابزارهای آمده است ، توضیحات به قدری کامل و جامع است که با خواندن آن ها می توانید تک تک ابزارها را به درستی بسازید و به کار گیرید. اگر می خواهید در جشنواره های ساعت های آفتابی حتما جزو برگذیدگان باشید توصیه می کنم که این کتاب را حتما بخوانید ، روش های علمی و ابزارهای دقیق و ابتکاری رصدخانه ی مراغه واقعا شما را شگفت زده می کند ، احتمالا ایده های نابی می توانید به دست آورید. حتی ممکن است متوجه شوید که اگر برگزار کنندگان جشنواره های ساعت های آفتابی حداقل یک بار این کتاب را می خوانند ، بعضی از طرح هایی که عنوان طرح های ابتکاری و جدید را گرفته اند ، هرگز صاحب چنین عنوانی نمی شدند. سالها قبل ، این طرح ها به صورت بسیار کامل تری در رصدخانه ی مراغه مورد استفاده بوده اند.
در فصل های بعدی شرح دقیق و علمی کارهای غیاث الدین جمشید کاشانی را می توانید بخوانید ، در این بخش نیز تمامی موارد به صورت کامل شرح داده شده اند ، و تصاویر گویای همه چیز هستند ، جالب است بدانید بسیاری از تصاویری که در اینترنت تحت عنوان تصاویر ابزار نجوم دوره ی اسلامی می بینید از این کتاب استخراج شده اند.
فصل آخر در مورد اجزا و ادوات اسطرلاب است. شرح کاملی از ساخت و طراحی یک اسطرلاب دقیق ، حتی محل قرار گیری ستارگان بر عنکبوتیه نیز دقیقا بیان شده است. تنها اشکالی که به نظرم رسید ، این بود که در این فصل روش ساخت اسطرلاب کاملا شرح داده شده است ، اما روش استفاده از آن بیان نشده است ، شاید این کتاب برای کسانی نوشته شده باشد که خود روش کار با اسطرلاب را می دانند و این کتاب مرجعی برای ساخت اسطرلاب برایشان باشد.
به هرحال می توانید روش کار کردن با اسطرلاب را از کتاب های دیگری ، مثلا اسطرلاب نوشته ی دنی ساووا به راحتی بیاموزید.
در زمانی که اکثر دوستان نجومی تنها به زیادتر شدن تعداد علاقه مندان به نجوم و آموزش علم به دیگران فکر می کنند ، تصور می کنم که خواندن کتاب هایی مانند ” ابزار و ادوات رصدخانه ی مراغه ” به جای خواندن کتاب هایی که مملو از نظریات و گزاره های شبه علمی هستند و با عنوان های دهان پر کنی از کیهان شناسی گرفته تا ارتباط دادن نظریات مهم علمی مانند کوانتم و نسبیت با متافیزیک می تواند گام مهمی در بالا رفتن سطح علمی جامعه ی نجومی آماتوری باشد.
کتاب با نقشه ی توپوگرافی قسمتی از سطح ماه که نام خواجه نصیرالدین طوسی را بر خود دارد به اتمام می رسد.
