چند سالی است که اکثر کتاب های منتشر شده در زمینه ی اخترفیزیک را کتاب های عامه پسند تشکیل می دهند ، پس از دوره ای خاص که انتشارات آستان قدس رضوی چند کتاب دانشگاهی در زمینه ی اخترفیزیک ( مانند کتاب زیلیک – اسمیت ، و یا مرزهای فیزیک – ستاره شناسی از فرد هویل ) را منتشر کرد ، دیگر کتاب دانشگاهی نجومی وارد بازار نشده بود. تا این که امسال انتشارات مبتکران دو کتاب را در زمینه ی اخترفیزیک در سطح دانشگاهی منتشر کرد : اول کتابی از فیلیپس تحت عنوان ” فیزیک ستاره ها ” با ترجمه ی دکتر محمود بهار و دکتر حسین گل نبی ( به زودی این کتاب را معرفی خواهم کرد.) که کتابی کاملا دانشگاهی در زمینه ی اخترفیزیک بود.
و دوم کتابی تحت عنوان اخترفیزیک مقدماتی نوشته ی بابک کبیری منش ، که کتابی است در مرز میان کتاب های عامه فهم و کتاب های دانشگاهی که البته برای دانشجویان سالهای آغازین رشته ی فیزیک نوشته شده است. در این نوشته به معرفی این کتاب می پردازم.
بر خلاف کتاب های پیشین دانشگاهی اخترفیزیک مقدماتی کتاب کم حجمی است اما به اکثر مطالب مورد نیاز دانشجویان سال اول پرداخته است ( احتمالا کتاب بر مبنای سرفصل های مصوب وزارت علوم برای درس های فیزیک فضا و یا اخترفیزیک مقدماتی نوشته شده است.) همین کم حجم بودن باعث شده که خواندن آن روان باشد و خواننده به سرعت با مباحث آشنایی اولیه پیدا کند.
کتاب با تعاریفی مقدماتی از اخترفیزیک آغاز می شود و پس از بیان جایگاه زمین و منظومه ی شمسی در فضا ، سریعا وارد بحث فیزیک ستارگان می شود.در همان ابتدا و در پیشگفتار معادله ی تعادل هیدرواستاتیکی ستاره بیان می شود تا خواننده را با خود به دنیای شگفت اخترفیزیک وارد کند.
در دیگر فصل های کتاب مباحث مهم اخترفیزیک گفته می شود به گونه ای که تمامی مراحل شناخت یک ستاره در یک کتاب ۹۰ صفحه ای گفته می شود. از تولد و سوخت تا زمان مرگ . تقریبا هیچ مبحث و یا هیچ رابطه ی مهمی در اخترفیزیک نیست که در این کتاب نیامده باشد. حتی یکاهای نجومی و قوانین کپلر نیز در کتاب آمده اند و فصل آخر نیز در مورد نظریه نسبیت عام و مباحثی مقدماتی در کیهان شناسی است.
از نکات خوب این کتاب به کار بردن معادل انگلیسی کلمات در جلوی هر کلمه ( و نه در زیر نویس و یا آخر کتاب ) است که باعث می شود خواننده با واژه های لاتین کلمات به کار رفته آشنا شود و یا در صورتی که از یک واژه چند ترجمه ی فارسی وجود دارد خواننده دچار مشکل نشود.
کبیری منش خود یک استاد دانشگاه در زمینه ی اخترفیزیک و البته تاریخ و فلسفه ی علم است ، به همین خاطر روش ارائه ی مباحث در کتاب روشی است که برای آموزش به دانشجویان بسیار مفید است. خود من اولین کتابی که در کلاس های المپیاد نجوم تدریس می کنم همین کتاب است. ( هرچند که کتابی کافی برای همه ی مباحث المپیاد نیست ، اما در زمینه ی مباحث اخترفیزیک مطرح شده در المپیاد غالبا نیاز به کتاب دیگری نمی باشد.) مباحث تاریخی و تجربی اخترفیزیک نیز در کتاب نسبتا گنجانده شده است.
در مقدمه ی کتاب نوشته شده که شیوه ی طرح موضوع کتاب از کتاب اخترفیزیک نوشته ی کریستوفر بیشاب ( که اکثرا در دانشگاه ها درس های فیزیک فضا از روی آن تدریس می شود و هنوز به فارسی برگردانده نشده است ) و در انتها نیز یک قسمت منابع دارد که البته به گفته ی خود آقای کبیری منش بسیار کامل تر بوده است و توسط انتشارات حذف شده !
کتاب چند ایراد هم دارد : اول این که جای بعضی از مباحث واقعا خالی است ، شاید لازم بود قبل از شروع بخش های طیف سنجی و ویژگی های مشاهداتی ستارگان ، مختصری در مورد ابزارهای مورد استفاده در ستاره شناسی ( اعم از اپتیکی ، رادیویی و … ) اطلاعات به خواننده ارائه شود.
نکته ی دوم در مورد فرمول ها و رابطه های به کار رفته در کتاب است ، بعضی از آن ها توضیحات کاملی ندارند ، این امر برای خواننده ی دانشگاهی مشکلی ایجاد نمی کند اما اگر خواننده اطلاعات قبلی در این زمینه ها نداشته باشد با آن همه فرمول و رابطه حسابی گیج می شود. درست که است که روابط ریاضی پیچیده ای در کتاب وجود ندارد ، اما خواننده بایستی لااقل یک دوره ی کامل فیزیک را گذرانده باشد تا از مباحث درک درستی پیدا کند.
البته ناگفته نماند که بعد از اکثر قسمت هایی که فرمول ها بیان می شوند ، سریعا یک مثال تجربی با استفاده از همان فرمول بیان شده است که بسیار مفید می باشد.
نکته ی دیگر هم که به ناشر مربوط می شود همان بحث عدم ویرایش کتاب های علمی است ، کتاب اشکالات املایی زیادی دارد ، چند جا جمله بندی ها نیاز به ویرایش دارند (حتی یک جا یک مشکل کوچک در جمله بندی ، باعث شده که خواننده تصور کند این یک اشکال علمی است ) ؛ چند جایی در تایپ فرمول ها نیز اشکالاتی دیده می شود و … که نشان از آن دارد که ناشر بدون توجه به ویرایش های علمی و ادبی ، کتاب را منتشر کرده است. ( احتمالا به زودی غلط نامه ی کتاب استخراج می شود ، که در این صورت با هماهنگی با آقای کبیری منش این غلط نامه را در همین صفحه در اختیار علاقه مندان قرار خواهیم داد )
اما در عوض ناشر در طراحی جلد و صفحه آرایی و حتی جنس کاغذ بسیار خوب عمل کرده است و کتابی با کیفیت چاپ بالا به دست خوانندگان رسانده است.
چاپ اول اخترفیزیک مقدماتی ( ۱۳۸۸ ) در ۹۱ صفحه و با قیمت ۱۵۰۰ تومان توسط انتشارات مبتکران منتشر شده است.
