اسطرلاب – دنی ساووا
کتاب اسطرلاب توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همکاری بخش همکاری و فعالیت فرهنگی سفارت فرانسه در ایران چاپ و منتشر شده است . متن کتاب دو زبانه است و البته صفحه آرایی بسیار خوبی دارد.
دنی ساووا دکترای تاریخ علم دارد ، و بیشتر از همه به خاطر فعالیت هایش در زمینه ی ساعت های آفتابی شناخته شده است. او همان کسی است که ساعت آفتابی کتاب خانه ی ملی ایران را طراحی کرده است.
متن کتاب بسیار روان است ، ابتدا تاریخچه ای از اسطرلاب را ارائه می دهد ، سپس به ساختمان اسطرلاب می پردازد. از تصاویر خوبی در صفحه آرایی کتاب استفاده شده است. و تصاویر آموزشی آن نیز کاملا دقیق و گویا هستند.
آموزشی مقدماتی از نجوم کروی برای وارد شدن به مبحث ساخت اسطرلاب ؛ و روش بیان کردن آن نشان دهنده ی آن است که ساووا به راستی یک معلم علوم است. مباحث نجوم کروی کاملا به سادگی مطرح شده اند و یک دانش آموز دبیرستانی به راحتی می تواند با آن کنار بیاید.
سپس معرفی قسمت های سازنده ی یک اسطرلاب و رسم دوایر مهم به صورتی جذاب همراه با تصاویر بیان شده اند. اما تصور می کنم مهم ترین دلیلی که باید این کتاب را خواند آموزش روش استفاده از اسطرلاب به صورتی دقیق و آسان باشد ، که البته این آموزش به همراه کیت اسطرلابی که به همراه این کتاب عرضه می شود ، کامل می شود. توصیه ی من این است که برای روش ساخت یک اسطرلاب دقیق به کتاب های دیگر مراجعه کنید ، اما برای یادگیری روش کارکردن با اسطرلاب این کتاب یکی از بهترین هاست.
در انتهای کتاب جدول تغییرات طول سالانه ی خورشید و همین طور مختصات چند شهر مهم ایران آمده است.
تصاویری از چند صورت فلکی معروف پایان بخش کتاب است. نکته ی بسیار جالب نشان دادن این صورت های فلکی در صفحات کتاب به صورت نقاطی رنگی است ، چند صورت فلکی آشنا را در زمینه ی کتاب می توانید بیابید.
اما کتاب کمی اشکال در ترجمه دارد ؛ ای کاش یک منجم کتاب را ترجمه می کرد و یا حداقل در ویراستاری دقت بیشتری می شد. با توجه به این که کانون خود دارای یک مرکز رصد و نجوم می باشد وجود این بی دقتی های در ترجمه کمی تاسف برانگیز است. مثلا ecliptique دارای معادل کاملا رایج دایره البروج است ، که در متن کتاب دایره ی خورشید گرفتگی ترجمه شده است. درست است که هر دو یک معنا می دهند ، اما جملاتی مانند : حرکت سالانه ی خورشید به وسیله ی دایره ی خورشید گرفتگی بر روی عنکبوتیه نمایش داده شده است ، یا خورشید تقریبا روزی یک درجه بر روی دایره ی خورشید گرفتگی پیش می رود ؛ کمی برای خواننده ی فارسی نا آشنا است. دایره البروج معادل بهتری است. ایراداتی شبیه به این چند جای دیگر نیز تکرار شده است ، تصور می کنم مترجم به یک واژه نامه ی نجومی قدیمی دسترسی داشته است ، و معادل هایی که به کار برده چندان امروزی و کاربردی نیستند.
نکته ی جالب دیگری که فکر می کنم ساووا نیز متوجه آن نشده باشد بخشی است که تحت عنوان “اسطرلاب و وقت نماز عصر” در انتهای کتاب ، برای چاپ در یک کشور اسلامی مانند ایران ، گنجانده شده است ، روش پیدا کردن زمان نماز عصر کاملا درست است ، اما نه بر طبق فقه شیعه که در ایران به آن عمل می شود. طبق فقه ما زمان نماز عصر بعد از زمان نماز ظهر است و ” هنگامی که سایه ی یک شاخص عمودی ، با طول سایه اش در ظهر به اضافه ی طول خودش برابر می شود ” هنگام نماز عصر در فقه حنفی است. ( و البته سه فقه دیگر اهل تسنن نیز برای شروع آن همین تعریف را دارند و تنها یکی از آن ها در زمان انتها دارای تعریف متفاوتی است )
البته این بحث عدم توجه به فقه شیعه در بررسی زمان های اسلامی متخص این کتاب نیست ، و می توان کتاب های دیگری ، مانند کتاب مهم دکتر الیاس ، تحت عنوان ” ستاره شناسی زمان ها ی اسلامی ” را مثال زد ؛ هر چند از آنجا که کتاب ساووا برای ایران نوشته شده و حتی جدول های طول و عرض جغرافیایی برای شهرهای ایران تهیه شده اند ؛ بهتر بود که به این مسئله توجه بیشتری می کرد.
کتاب اسطرلاب را می توانید از تمام مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهیه کنید.
