همانطور که می دانید المپیاد نجوم از جمله المپیادهای نوپا در کشور ماست.ما در این قسمت از رصدگاه به آموزش و حل مسائل المپیاد نجوم خواهیم پرداخت…

ابتدا باید به شناخت بخش های مختلف المپیاد نجوم بپردازیم:
۱-بخش عمومی
۲-بخش تخصصی و محاسباتی

۱-بخش عمومی:
این بخش شامل اطلاعات مشخص و ثابتی می باشد که معمولا افراد می توانند به تنهایی و با مطالعه ی کتب موجود به درک و شهود نسبتا خوبی از آنها دست یابند ولی با این وجود بعضی از مباحث این بخش در رصدگاه مطرح شده وبه حل و تفصیل آنها پرداخته خواهد شد.
قدم اول معرفی اینگونه کتب است:
۱.نجوم به زبان ساده ۲.نجوم دینامیکی ۳.ساختار ستارگان و کهکشانها ۴.اساس ستاره شناسی ۵.صورتهای فلکی و…
*داوطلبان عزیز می بایست برای موفقیت در المپیاد نجوم بر کتابهای ذکر شده تسلط کافی داشته باشند.

۲-بخش تخصصی و محاسباتی
مطالعه ی مطالب مربوط به این بخش به وسیله ی کتب موجود کار ساده ای نیست بلکه نیاز به تدریس مفصل تری دارد.ما از روزهای آینده به تدریس مفصل و مفهومی این مطالب و حل و تفصیل مسائل آنها خواهیم پرداخت.
بعضی کتب در این زمینه عبارت ان از:
۱.نجوم و اخترفیزیک مقدماتی جلد(۱و۲) ۲.نجوم کروی اسمارت ۳.آشنایی با اختر فیزیک ستاره ای(۳جلد) ۴.آمادگی برای المپیاد نجوم و…

در آینده به شرح وتفصیل بیشتر منابع و طبقه بندی آنها خواهیم پرداخت.
*شما می توانید سوالات خود را در تمامی موارد المپیاد نجوم ذکر کنید.حتما به آنها پاسخ خواهیم داد.

اسطرلاب - دنی ساووا

اسطرلاب – دنی ساووا

کتاب اسطرلاب توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همکاری بخش همکاری و فعالیت فرهنگی سفارت فرانسه در ایران چاپ و منتشر شده است . متن کتاب دو زبانه است و البته صفحه آرایی بسیار خوبی دارد.

دنی ساووا دکترای تاریخ علم دارد ، و بیشتر از همه به خاطر فعالیت هایش در زمینه ی ساعت های آفتابی شناخته شده است. او همان کسی است که ساعت آفتابی کتاب خانه ی ملی ایران را طراحی کرده است.

متن کتاب بسیار روان است ، ابتدا تاریخچه ای از اسطرلاب را ارائه می دهد ، سپس به ساختمان اسطرلاب می پردازد. از تصاویر خوبی در صفحه آرایی کتاب استفاده شده است. و تصاویر آموزشی آن نیز کاملا دقیق و گویا هستند.

آموزشی مقدماتی از نجوم کروی برای وارد شدن به مبحث ساخت اسطرلاب ؛ و روش بیان کردن آن نشان دهنده ی آن است که ساووا به راستی یک معلم علوم است. مباحث نجوم کروی کاملا به سادگی مطرح شده اند و یک دانش آموز دبیرستانی به راحتی می تواند با آن کنار بیاید.

سپس معرفی قسمت های سازنده ی یک اسطرلاب و رسم دوایر مهم به صورتی جذاب همراه با تصاویر بیان شده اند. اما تصور می کنم مهم ترین دلیلی که باید این کتاب را خواند آموزش روش استفاده از اسطرلاب به صورتی دقیق و آسان باشد ، که البته این آموزش به همراه کیت اسطرلابی که به همراه این کتاب عرضه می شود ، کامل می شود. توصیه ی من این است که برای روش ساخت یک اسطرلاب دقیق به کتاب های دیگر مراجعه کنید ، اما برای یادگیری روش کارکردن با اسطرلاب این کتاب یکی از بهترین هاست.

در انتهای کتاب جدول تغییرات طول سالانه ی خورشید و همین طور مختصات چند شهر مهم ایران آمده است.
تصاویری از چند صورت فلکی معروف پایان بخش کتاب است. نکته ی بسیار جالب نشان دادن این صورت های فلکی در صفحات کتاب به صورت نقاطی رنگی است ، چند صورت فلکی آشنا را در زمینه ی کتاب می توانید بیابید.

اما کتاب کمی اشکال در ترجمه دارد ؛ ای کاش یک منجم کتاب را ترجمه می کرد و یا حداقل در ویراستاری دقت بیشتری می شد. با توجه به این که کانون خود دارای یک مرکز رصد و نجوم می باشد وجود این بی دقتی های در ترجمه کمی تاسف برانگیز است. مثلا ecliptique  دارای معادل کاملا رایج دایره البروج است ، که در متن کتاب دایره ی خورشید گرفتگی ترجمه شده است. درست است که هر دو یک معنا می دهند ، اما جملاتی مانند : حرکت سالانه ی خورشید به وسیله ی دایره ی خورشید گرفتگی بر روی عنکبوتیه نمایش داده شده است ، یا خورشید تقریبا روزی یک درجه بر روی دایره ی خورشید گرفتگی پیش می رود ؛ کمی برای خواننده ی فارسی نا آشنا است. دایره البروج معادل بهتری است. ایراداتی شبیه به این چند جای دیگر نیز تکرار شده است ، تصور می کنم مترجم به یک واژه نامه ی نجومی قدیمی دسترسی داشته است ، و معادل هایی که به کار برده چندان امروزی و کاربردی نیستند.

نکته ی جالب دیگری که فکر می کنم ساووا نیز متوجه آن نشده باشد بخشی است که تحت عنوان “اسطرلاب و وقت نماز عصر” در انتهای کتاب ، برای چاپ در یک کشور اسلامی مانند ایران ، گنجانده شده است ، روش پیدا کردن زمان نماز عصر کاملا درست است ، اما نه بر طبق فقه شیعه که در ایران به آن عمل می شود. طبق فقه ما زمان نماز عصر بعد از زمان نماز ظهر است و ” هنگامی که سایه ی یک شاخص عمودی ، با طول سایه اش در ظهر به اضافه ی طول خودش برابر می شود ” هنگام نماز عصر در فقه حنفی است. ( و البته سه فقه دیگر اهل تسنن نیز برای شروع آن همین تعریف را دارند و تنها یکی از آن ها در زمان انتها دارای تعریف متفاوتی است )

البته این بحث عدم توجه به فقه شیعه در بررسی زمان های اسلامی متخص این کتاب نیست ، و می توان کتاب های دیگری ، مانند کتاب مهم دکتر الیاس ، تحت عنوان ” ستاره شناسی زمان ها ی اسلامی ” را مثال زد ؛ هر چند از آنجا که کتاب ساووا برای ایران نوشته شده و حتی جدول های طول و عرض جغرافیایی برای شهرهای ایران تهیه شده اند ؛ بهتر بود که به این مسئله توجه بیشتری می کرد.

کتاب اسطرلاب را می توانید از تمام مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهیه کنید.

همایش نجوم دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال ، توسط انجمن علمی فیزیک در یک شنبه دهم خرداد ۸۸ برگزار خواهد شد.
برنامه ی مراسم به شرح زیر می باشد.

۱- سخنرانی دبیر انجمن
۲- سخنرانی استاد کبیری منش ( مقدمه ای بر تاریخ نجوم )
۳- سخنرانی دکتر میر ابوطالبی ( کیهان شناسی )
۴- تقدیر از اساتید
۵- پذیرایی

شرکت در برنامه برای عموم علاقه مندان آزاد می باشد.
زمان مراسم : یک شنیه ۱۰ / ۳ / ۸۸
از ساعت ۱۵ – ۱۷
آدرس : تهران – میدان قدس – ابتدای خیابان دربند – انتهای کوچه پرتوی – دانشکده ی علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال – سالن دکتر وزین پور

در سلسله سخنرانیهای تخصصی تاریخ و فلسفه علم طی بهار و تابستان سال ۱۳۸۸ ، گروه مطالعات علم مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران سخنرانی تحت عنوان “خورشید گرفتگیها در دوره اسلامی: تحلیلهای علمی و ابعاد فرهنگی – تمدنی” را در پنجم خرداد ماه برگزار می کند.

 

“خورشید گرفتگیها در دوره اسلامی: تحلیلهای علمی و ابعاد فرهنگی – تمدنی” ۵ خرداد ماه از سوی دکتر حمیدرضا گیاهی عضو بنیاد دائره‌المعارف اسلامی بررسی می‌شود.
این سخنرانی  روز سه‌شنبه پنجم خرداد ماه ، ساعت ۳۰/۱۶ در محل مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران واقع در تهران، خیابان نوفل‌لوشاتو، کوچه آراکلیان، شماره ۶ برگزار می‌شود.
تلفن روابط عمومی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران : ۶۶۹۵۳۳۴۲

ابزار و آلات رصدخانه ی مراغه را اداره کل آموزش سازمان میراث فرهنگی کشور در سال ۱۳۷۶ برای اولین بار منتشر کرده است.

این کتاب در واقع ترجمه ای از نسخه ی عربی کتابی است که احتمالا توسط مویدالدین عرضی نوشته شده است ، اما آنچه که توسط پروفسور فرانس بروین و آقای سرفراز غزنی در این مجموعه گرد آمده است ، بسیار فراتر از یک ترجمه ی ساده است ، بلکه یک تحقیق گسترده پیرامون این موضوع است.

کتاب با اطلاعاتی اولیه در مورد نسخه ی اصلی و ترجمه های آن و مقدماتی از مثلثات و ریاضی که در در دوره ی اسلامی کاربرد داشته اند شروع می شود. یادداشت یک صفحه ای دکتر باهر در ابتدای کتاب نیز از نکات جالب آن است.

سپس به زندگی نامه ی خواجه نصیر پرداخته می شود. حتی در کنار فعالیت های نجومی خواجه ، به فعالیت هایش در زمینه ی فلسفه ( کلام ) نیز به صورت اشاراتی پرداخته شده است. در همین فصل است که در مورد ساختمان رصدخانه و همکاران خواجه نیز می توانید اطلاعاتی بدست آورید.

موید الدین عرضی که می توان او را به عنوان سر مهندس و سازنده ی رصدخانه مراغه نامید ، نویسنده ی اصلی کتاب است ، که زندگانی مختصری از او نیز در کتاب آورده شده است.

اما قسمت اصلی کتاب با شرح ابزار و ادوات رصدخانه ی مراغه آغاز می شود. لیست کامل ادوات رصدخانه در ابتدا آمده است و سپس شرحی کامل از روش ساخت و استفاده ی ابزارهای آمده است ، توضیحات به قدری کامل و جامع است که با خواندن آن ها می توانید تک تک ابزارها را به درستی بسازید و به کار گیرید. اگر می خواهید در جشنواره های ساعت های آفتابی حتما جزو برگذیدگان باشید توصیه می کنم که این کتاب را حتما بخوانید ، روش های علمی و ابزارهای دقیق و ابتکاری رصدخانه ی مراغه واقعا شما را شگفت زده می کند ، احتمالا ایده های نابی می توانید به دست آورید. حتی ممکن است متوجه شوید که اگر برگزار کنندگان جشنواره های ساعت های آفتابی حداقل یک بار این کتاب را می خوانند ، بعضی از طرح هایی که عنوان طرح های ابتکاری و جدید را گرفته اند ، هرگز صاحب چنین عنوانی نمی شدند. سالها قبل ، این طرح ها به صورت بسیار کامل تری در رصدخانه ی مراغه مورد استفاده بوده اند.

در فصل های بعدی شرح دقیق و علمی کارهای غیاث الدین جمشید کاشانی را می توانید بخوانید ، در این بخش نیز تمامی موارد به صورت کامل شرح داده شده اند ، و تصاویر گویای همه چیز هستند ، جالب است بدانید بسیاری از تصاویری که در اینترنت تحت عنوان تصاویر ابزار نجوم دوره ی اسلامی می بینید از این کتاب استخراج شده اند.

فصل آخر در مورد اجزا و ادوات اسطرلاب است. شرح کاملی از ساخت و طراحی یک اسطرلاب دقیق ، حتی محل قرار گیری ستارگان بر عنکبوتیه نیز دقیقا بیان شده است. تنها اشکالی که به نظرم رسید ، این بود که در این فصل روش ساخت اسطرلاب کاملا شرح داده شده است ، اما روش استفاده از آن بیان نشده است ، شاید این کتاب برای کسانی نوشته شده باشد که خود روش کار با اسطرلاب را می دانند و این کتاب مرجعی برای ساخت اسطرلاب برایشان باشد.

به هرحال می توانید روش کار کردن با اسطرلاب را از کتاب های دیگری ، مثلا اسطرلاب نوشته ی دنی ساووا به راحتی بیاموزید.

در زمانی که اکثر دوستان نجومی تنها به زیادتر شدن تعداد علاقه مندان به نجوم و آموزش علم به دیگران فکر می کنند ، تصور می کنم که خواندن کتاب هایی مانند ” ابزار و ادوات رصدخانه ی مراغه ” به جای خواندن کتاب هایی که مملو از نظریات و گزاره های شبه علمی هستند و با عنوان های دهان پر کنی از کیهان شناسی گرفته تا ارتباط دادن نظریات مهم علمی مانند کوانتم و نسبیت با متافیزیک می تواند گام مهمی در بالا رفتن سطح علمی جامعه ی نجومی آماتوری باشد.

کتاب با نقشه ی توپوگرافی قسمتی از سطح ماه که نام خواجه نصیرالدین طوسی را بر خود دارد به اتمام می رسد.

در شامگاه یک شنبه بیستم اردیبهشت ، می توانید شاهد اختفای ستاره ی پرنور قلب العقرب ، در پشت ماه باشند.
در این شب ، ماه در مسیر حرکت خود در صورت فلکی عقرب از جلوی پرنور ترین ستاره ی این صورت فلکی عبور خواهد کرد.

قلب العقرب ستاره ای است قرمز رنگ و از قدر ۱.۲ ، این ستاره به همراه سه ستاره ی دیگر ( قلب الاسد – فم الحوت – دبران ) از ستاره های باشکوه سلطنتی ایران باستان بوده اند.

این اختفا در تهران از ساعت ۰۰:۱۶ دوشنبه آغاز و تا ساعت ۱:۱۰ ادامه خواهد داشت.

رصد این اختفا با چشم غیر مسلح و بدون هرگونه ابزار خاصی نیز امکان پذیر است.

 

اختفای ستاره ی قلب العقرب در پشت ماه

اختفای ستاره ی قلب العقرب در پشت ماه

با توجه به شروع نمایشگاه بین المللی کتاب تهران ، در زیر یک لیست سریع و جمع و جور برای خرید کتاب های نجومی از نمایشگاه آماده کرده ام . در این لیست کتاب های عمومی نجومی تنها به صورتی بسیار مختصر و با توجه به وقت محدودی که برای خرید از نمایشگاه کتاب وجود دارد ، نوشته شده اند . در آینده ای نزدیک به معرفی و نقد تک تک این کتاب ها و کتاب های دیگری که در این لیست نیستند خواهیم پرداخت.

نجوم به زبان ساده : اگر این کتاب را ندارید و می خواهید بخرید ، یعنی هنوز نجوم آماتوری را به صورت جدی شروع نکرده اید ، ویرایش جدید آن را از گیتاشناسی بخواهید. وجودش در کتابخانه ی نجومی ها الزامی است.

شناخت مقدماتی ستارگان : هنوز هم معتقدم که هیچ کتاب دیگری به خوبی این کتاب توفیق حیدرزاده برای شروع یافتن صورت های فلکی در آسمان مناسب نیست. به گیتاشناسی مراجعه کنید.

صورت های فلکی : یک کتاب جیبی ، در اندازه ای بسیار مناسب ، با کیفیت چاپ خوب ، و البته ی ترجمه ی خوب مهندس احمد دالکی ، باز هم از گیتاشناسی

اطلس راه های ایران : اگر قصد رفتن به سفرهای نجومی دارد ، این اطلس را تهیه کنید ، شکل کتاب مانند آن استفاده از آن را بسیار راحت کرده است . یک کتاب لازم برای گردشگری نجومی است. از گیتاشناسی

از گیتاشناسی کتاب های دیگر نجومی را هم می توانید بخرید : راهنمای هفتگی و ماهانه ی آسمان شب – شناخت فضا و منظومه ی شمسی– ساختار ستارگان و کهکشان ها – و …. یک مجموعه ی کامل از کارت ها و پوستر های نجومی را هم از غرفه ی آن می توانید تهیه کنید.

ستاره شناس آماتور نوین : یک مرجع خوب با مقالاتی متعدد برای خرید تلسکوپ و دیگر ابزار های نجومی ، نسبت به دیگر کتاب های عمومی ستاره شناسی اطلاعات به روز تری دارد ، به همه پیشنهاد می کنم حتما قبل از خرید تلسکوپ و یا دیگر ابزار اپتیکی یکی دو مقاله ی مربوط به این زمینه را از این کتاب مطالعه کنند. از انتشارات آستان قدس رضوی ( شرکت به نشر )

نجوم و اخترفیزیک مقدماتی : مجموعه ی دوجلدی نوشته ی زیلیک و اسمیت یک کتاب معتبر و البته گاهی اوقات یک رفرنس دانشگاهی برای نجوم عمومی می باشد. برای هر کسی که می خواهد نجوم جدی تر را شروع کند به عنوان اولین کتاب پیشنهاد می کنم. از انتشارات آستان قدس رضوی

به همراه این کتاب ؛ کتاب کار آن ، یعنی فراگیری فعال نجوم – نوشته ی زیلیک-  و به ترجمه ی فرهاد ذکاوت را پیشنهاد می کنم . نمی دانم که در نمایشگاه عرضه می شود یا نه ، اما می توانید آن را از فروشگاه های نجومی تهیه کنید.

انتشارات آستان قدس رضوی ( به نشر ) کتاب های نجومی دیگری هم دارد که به حق بهترین کتاب های در زمینه ی نجوم هستند. در زمینه های مرتبط با نجوم ؛ و نه الزاما کتب نجومی ؛ مانند فیزیک هوا و غیره نیز می توانید کتاب هایی در آن انتشارات پیدا کنید. هر چند بعضی از کتاب های خوب آن انتشارات مانند مرزهای فیزیک – ستاره شناسی نوشته ی فرد هویل مدتی است که تجدید چاپ نشده اند.

ستاره شناسی زمان های اسلامی دکتر الیاس را هم از این انتشارات بخواهید.

ستاره شناسی برای همه : کتابی برای نوجوانانی که می خواهند نجوم را به تازگی شروع کنند. سبک کتاب بسیار شبیه به کتاب های آسیموف است. از انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح نیز کتاب های نجومی بسیار خوبی دارد. عموما چاپ کتاب هایش خوب است و با قیمت های مناسب.
البته بر خلاف کتاب های انتشارات آستان قدس رضوی که کتاب هایش از سطح علمی بالاتری برخوردارند ؛ اکثر کتاب های سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح برای سنین نوجوانان مناسب است.
یکی از بهترین اطلس های آسمان چاپ شده در ایران را نیز می توانید از این انتشارات بخواهید. هرچند اطلس راهنمای آسمان این انتشارات به صورت رنگی چاپ شده است ، ولی من همچنان معتقدم که اطلس هایی که می توانید از اینترنت تهیه کنید و سپس پرینت بگیرید بسیار بهتر خواهند بود.

ستاره شناسی عملی : تا وقتی آن را نخوانید و تعدادی از برنامه های آن را عملی نسازید ، یک منجم آماتور واقعی نخواهید بود . کتابی نوشته ی پرسی سیمور و از انتشارات مدرسه. حتما آن را بخرید.

اسطرلاب : کتاب اسطرلاب دنی ساووا ، اصرار زیادی ندارد که در مورد تاریخچه ی اسطرلاب و با کلمات چندین قرن پیش با شما صحبت کند. به جای آن به صورتی دلنشین به شما چیزهایی از نجوم کروی و روش ساخت و استفاده از یک اسطرلاب ساده را آموزش می دهد. از آن کتاب هایی است که بعد از خواندن آن ، ترس شما از نجوم قدیم و هندسه ی کروی می ریزد. از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

نجوم کروی : نجوم کروی و یکی دو واژه ی نامه ی تخصصی نجومی و فیزیکی را از انتشارات مرکز نشر دانشگاهی بخرید.

طرح فیزیک هاروارد – واحد ۲ – حرکت در آسمان : کتابی را میخرید که رادرفورد و واتسون نویسندگان آن هستند. یک کتاب کاملا بدون عیب و نقص ، با سبک بسیار جذاب آموزشی هاروارد.از اخترشناسی در باستان ماجرای کتاب شروع می شود ، بعد از گذر از یونان ، به ماجرای کپلر و گالیله می رسد و سپس با قوانین نیوتون خاتمه پیدا میکند. از انتشارات فاطمی تهیه کنید.

ستاره شناسی با رایانه های خانگی : برای کسی که میخواهد همچنان نجوم را دنبال کند حتما توصیه می شود. به جز برنامه نویسی های نجومی ، نکات ریز علمی بسیار زیادی را نیز در دل خود جای داده است. از انتشارات نوید شیراز

نوید شیراز چند کتاب نجومی دیگر ؛ مخصوصا در زمینه های اخترباستان شناسی نیز دارد ؛ که یکی از بهترین های آن ها ستاره شناسی تمدن های کهنمی باشد.

از انتشارات ایران شناسی نیز چند کتاب نجومی و نقشه ی آسمان می توانید تهیه کنید. البته من این نقشه را به چند نفری هدیه داده ام ، که عموم آن ها از کیفیت بد آن و سخت بودن استفاده از آن نالیده اند.

مسلما کتاب های نجومی دیگری نیز در نمایشگاه وجود دارد که می توانید تهیه کنید. من در این لیست فقط چند تایی از عمومی ترین کتاب های نجومی را که هر منجمی باید آن ها را در کتابخانه اش داشته باشد معرفی کرده ام.

اگر تصور می کنید جای کتابی در این لیست خالی است ، نام آن و ترجیحا انتشارات آن را در قسمت نظرات وارد نمایید، تا دیگران هم بتوانند از آن ها استفاده کنند.